Zanieczyszczenia pochodzące ze statków – porozumienie w sprawie zmiany dyrektywy, jakie sankcje czekają armatorów?

Coraz częściej zwraca się uwagę na zanieczyszczenia pochodzące ze statków, a trafiające do naszych mórz, o czym pisaliśmy już kilkakrotnie w Wodnych Sprawach. Problem jest poważny i w żadnym wypadku nie można go ignorować. Szacuje się, że duży statek wycieczkowy (ok. 3 tys. turystów) wytwarza codziennie np. 8 ton zaolejonej wody zęzowej, ok. 960 m³ tzw. „szarej wody”, podczas tygodniowego rejsu powstaje również około 8 ton odpadów stałych, często te zanieczyszczenia nielegalnie trafią do morza. Czy to, że Unia Europejska podejmuje kolejne inicjatywy jest szansą, aby morza stały się czystsze? Działania poszczególnych państw członkowskich oraz organizacji międzynarodowych dają nadzieję.

Zmiana dyrektywy w sprawie zanieczyszczeń pochodzących ze statków

Aby ograniczyć wpływ statków na jakość wód w morzach Parlament i Rada Europejska w dniu 15 lutego 2024 r. przyjęły porozumienie o zmianie dyrektywy 2005/35/WE w sprawie zanieczyszczenia pochodzącego ze statków oraz wprowadzenia sankcji w przypadku naruszenia prawa. Sankcje mają dotyczyć armatorów [1] korzystających ze statków, natomiast jeśli zostanie udowodnione, że za naruszenie prawa odpowiedzialna była inna osoba niż armator, również ma podlegać sankcjom zgodnie z dyrektywą 2005/35/WE. Pozwoli to na dostosowanie dokumentu do Międzynarodowej konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (konwencja MARPOL) oraz na rozszerzenie zakresu dyrektywy o dodatkowe rodzaje substancji zanieczyszczających odprowadzanych do mórz, takich jak ścieki i śmieci.

Zanieczyszczenia pochodzące ze statków – nowe przepisy

Dzięki przyjętemu porozumieniu zwiększy się przejrzystość informacji na temat przestępstw związanych z zanieczyszczeniem europejskich mórz, rodzajach oraz wielkościach przewidywanych kar, które mogą zostać nałożone za nieprzestrzeganie prawa. Wiadomości te będą udostępniane publicznie, również na stronach internetowych. Opublikowane zostaną także szczegóły na temat sposobu, w jaki organy nadbrzeżne sprawdzają potencjalny wyciek za pomocą nadzoru satelitarnego.

Kolejna zmiana dotyczy nakładania kar administracyjnych na osoby odpowiedzialne za nielegalny zrzut ścieków z statków. W celu zwiększenia ich skuteczności: na przykład brane będą pod uwagę wielkość nielegalnego zrzutu, jego wpływ na środowisko lub możliwości finansowe odpowiedzialnego podmiotu. Organy państw członkowskich będą dysponowały skuteczniejszymi narzędziami i platformami wymiany informacji i doświadczeń. Na przykład usprawniony zostanie nadzór satelitarny w odniesieniu do zanieczyszczeń pochodzących ze statków (CleanSeaNet – baza danych EMSA dotycząca nadzoru i wymiany informacji) – zapewni on lepszą rozdzielczość. Wszystkie wprowadzone zmiany przyczyniają się do zapobiegania zanieczyszczaniu mórz europejskich.

Kiedy zaczną obowiązywać nowe przepisy?

Nowe przepisy zostały przedstawione przez Komisję w czerwcu 2023 r. w ramach pakietu dotyczącego bezpieczeństwa morskiego. Po formalnym przyjęciu ich przez Parlament i Radę Europejską zostaną opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wejdą w życie 20 dni później. Państwa członkowskie będą miały 30 miesięcy na transpozycję dyrektywy do prawa krajowego.

Dyrektywa w sprawie zanieczyszczenia pochodzącego ze statków oraz wprowadzenia sankcji w przypadku naruszenia prawa

Dyrektywa w sprawie zanieczyszczeń pochodzących ze statków oraz wprowadzenia sankcji w przypadku naruszenia prawa 2005/35/WE jest poddawana przeglądowi po raz drugi. Pierwszy raz miało to miejsce w 2009 r. Procedury postępowania po raz pierwszy opracowano w latach 2000-2009, w następstwie dwóch poważnych wypadków morskich z udziałem statków Erika i Prestige, które spowodowały znaczne wycieki ropy naftowej. Dyrektywa 2005/35/WE reguluje sankcje za nielegalne zrzuty ropy naftowej i szkodliwych substancji ciekłych ze statków do morza i dotyczy wszystkich jednostek bez względu na ich wielkość.

Dodajmy jeszcze, że nie wszystkie odpady wytwarzane na statkach muszą być odprowadzane w portach. Niektóre z nich mogą być zrzucane do morza, ale to procedury regulowane prawnie. O nielegalnym zrzucie mówimy wtedy, gdy nie spełnia on odpowiednich przepisów Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO), tj. standardów określonych w Międzynarodowej konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (MARPOL).

Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (MARPOL)

MARPOL to umowa przyjęta na Międzynarodowej Konferencji w sprawie Zanieczyszczania Mórz, zorganizowanej przez IMO w październiku 1973 r. O 50. rocznicy podpisania traktatu MARPOL przez IMO wspominaliśmy w jednych z poprzednich artykułów w Wodnych Sprawach: Światowy Dzień Morza 2023.

MARPOL to zbiór przepisów dotyczących budowy i wyposażenia statków morskich przewożących ropę naftową, produkty jej destylacji i szkodliwe chemikalia oraz regulujących postępowanie ze wszystkimi substancjami (także odpadami) usuwanymi ze statków do morza. MARPOL m.in. nakazuje budowę zbiornikowców z podwójnym poszyciem kadłuba, zakazuje usuwania szkodliwych chemikaliów i tworzyw sztucznych, ustanawia normy czystości usuwanych wód, popłuczyn, ścieków i emitowanych spalin, wyznacza morza szczególnie chronione (m.in. Morze Bałtyckie), gdzie całkowicie zabrania się np. usuwania popłuczyn po myciu zbiorników ładunkowych (niezależnie od stopnia ich oczyszczenia) i śmieci (z wyjątkiem odpadów z produktów żywnościowych). Ponadto nakłada na państwa obowiązek wyposażenia portów morskich w urządzenia do odbierania ze statków popłuczyn, ścieków i śmieci.

[1] przedsiębiorstw korzystających ze statków. Jeśli zostanie udowodnione, że za naruszenie prawa odpowiedzialna była inna osoba niż przedsiębiorstwo, podlegać ona będzie sankcjom zgodnie z dyrektywą 2005/35/WE.