Jak osiągnąć cele klimatyczne na 2030 r.? Potrzeba nawet 6,8 bln dolarów

Dnia 10 września br. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) opublikowała drugą, zaktualizowaną wersję raportu oceniającego potrzeby krajów rozwijających się w zakresie postanowień Porozumienia paryskiego. Okazuje się, że realizacja przewidzianych do 2030 r. celów klimatycznych może być nawet o 1 bln dol. droższa, niż szacowano 3 lata temu. Które potrzeby są najpilniejsze?

Kontekst instytucjonalny raportu

Przypomnijmy, że konwencję podpisały na szczycie klimatycznym w Rio 154 kraje, a jej głównym celem jest stabilizacja poziomu gazów cieplarnianych w atmosferze. Od 2016 r. wysiłki UNFCCC ukierunkowane są na realizację celów klimatycznych przyjętych w ramach Porozumienia paryskiego. Po szczycie COP24, który miał miejsce w Katowicach w 2018 r., rozpoczęto prace nad raportem szacującym potrzeby finansowe (w perspektywie do roku 2030) państw rozwijających się.

Pierwszy raport ukazał się w 2021 r. i obejmował sprawozdania dostarczone przez 78 krajów. Sumę potrzeb w ramach realizacji Dobrowolnych Zobowiązań do Redukcji Emisji (NDC) oszacowano wówczas na 5,8-5,9 bln dol. Nowy raport, z 2024 r., uwzględnia już kosztorysy z 98 krajów i opiewa na kwotę 5,0-6,8 bln dol. Oznacza to, że realizacja celów klimatycznych ustalonych w Paryżu będzie wymagać wydatków na poziomie 455-584 mld dol. rocznie. Warto zaznaczyć, że nie jest to kwota całkowita, gdyż spośród 5760 potrzeb zgłoszonych w ramach NDC skwantyfikowano jedynie 2753.

Dodajmy, że wspomniane wyżej sumy dotyczą wyłącznie danych przekazanych w ramach wywiązywania się z zobowiązań do redukcji emisji. Inne typy raportów obejmują m.in. Narodowe Plany Adaptacji do zmian klimatu (NAP) czy dwuletnie raporty aktualizujące (BUR) – w ramach tych ostatnich zgłoszono potrzeby rzędu 30-31,78 bln dol.

Jak finansowane będą cele klimatyczne?

Spośród wszystkich potrzeb zgłoszonych w ramach zobowiązań do redukcji emisji, 48 proc. określono jako potrzeby warunkowe, czyli uzależnione od zaistnienia określonych okoliczności; 18 proc. zidentyfikowano jako potrzeby bezwarunkowe, a pozostałym nie nadano statusu.

Poszczególne kraje zgłosiły również przewidywane źródła finansowania działań potrzebnych do realizacji celów klimatycznych. W 44 proc. sprawozdań wskazano zarówno środki krajowe, jak i międzynarodowe, publiczne i prywatne, a w 8 proc. pomoc oczekiwana jest przede wszystkim z zewnątrz. W 47 proc. sprawozdań nie określono źródeł finansowania.

Sektorowa analiza potrzeb

Realizacja ambitnych zamierzeń z Paryża wymaga wachlarza różnych inicjatyw – jako najpotrzebniejsze wskazuje się działania adaptacyjne do zmiany klimatu oraz mitygujące. Ich zakres jest różny w poszczególnych sektorach gospodarki. Działania adaptacyjne potrzebne są w sektorze rolno-spożywczym, leśnictwie, gospodarce wodnej, służbie zdrowia i zarządzaniu kryzysowym. Ich realizacja wiąże się również z potrzebą ochrony ekosystemów, różnorodności biologicznej oraz stref przybrzeżnych. Sporo proponowanych działań ma wymiar przekrojowy i dotyczy różnych sektorów.

Z kolei działania mitygujące są kluczowe przede wszystkim w sektorze energetycznym. Dodatkowo potrzebę ich realizacji wskazano w transporcie, leśnictwie i działaniach dążących do zachowania różnorodności biologicznej, a także gospodarce odpadami i rolnictwie. Inne typy działań, zgłoszone przez państwa rozwijające się w ramach sprawozdawczości dla UNFCCC, obejmują zapobieganie, minimalizowanie i zarządzanie stratami oraz szkodami związanymi ze zmianą klimatu. Ich charakter w większości przypadków jest ponadsektorowy.

Jeśli chodzi ściśle o przyjęte przez poszczególne kraje programy redukcji emisji, to 79 proc. skwantyfikowanych potrzeb odnosi się do działań mitygujących, a 16 proc. do działań adaptacyjnych. Zapobieganie i minimalizowanie strat dotyczy w tym przypadku głównie transportu i energetyki, a więc wysokoemisyjnych gałęzi gospodarki.

Geograficzne zróżnicowanie

Autorzy raportu zwracają uwagę na spore rozbieżności w potrzebach związanych z realizacją celów klimatycznych w poszczególnych regionach świata. Zaznaczają jednak, że ich przyczyną może być brak odpowiednich danych oraz narzędzi i potencjału do ich gromadzenia. Innymi słowy, zgłaszanie niższych potrzeb finansowych może być dowodem na trudności administracyjne i sprawozdawcze, a nie stanem rzeczywistym.

Z uzyskanych danych wynika, że najwięcej potrzeb zarejestrowano jak dotąd w Afryce – 53 kraje z tego kontynentu zgłosiły 2981 potrzeb, z których 47 proc. skupia się na adaptacji do zmiany klimatu, a 46 proc. na działaniach mitygujących. Tylko 1692 z nich doczekało się finansowych estymacji, opiewających na łączną kwotę 1,6-1,9 bln dol. W raporcie wskazano również, że najwięcej środków potrzeba będzie w Egipcie, Etiopii oraz Nigerii.

W Azji 38 krajów zgłosiło razem 1046 potrzeb, z których większość (55 proc.) związana jest z działaniami mitygującymi. Tylko 374 z nich oszacowano finansowo, a ich łączny budżet wyniósł 3,3-4,9 bln dol. Najkosztowniejsze potrzeby zarejestrowano na południu, przede wszystkim w Indiach, Indonezji, Iranie oraz Pakistanie. Warto dodać, że Indie odpowiedzialne są za 3,37 proc. światowych emisji.

Tylko 6 krajów europejskich przesłało sprawozdania na temat planowanej realizacji celów klimatycznych. Spośród nich najwyższy budżet przedstawiła Mołdawia, gdzie na działania mitygujące będzie potrzeba 5 mld dol., a na adaptację 4 mld. Jest to odzwierciedlenie ambitnego planu obniżenia w tym kraju do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych o 70 proc. (w stosunku do 1990 r.).

W raporcie UNFCCC znalazły się również sprawozdania z 29 krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, obejmujące 958 potrzeb, dość równomiernie rozdzielonych między działania adaptacyjne i mitygujące, a 334 z nich oszacowano na łączną sumę 90 mld dol. Wśród krajów wymagających największych inwestycji znalazły się Kuba, Republika Dominikany, Haiti oraz Panama. W Oceanii 14 krajów zgłosiło 514 potrzeb, a realizacja 258 z nich ma kosztować 8 mld dol. Największe potrzeby zgłoszono w Melanezji.

Nie tylko pieniądze

Aby osiągnąć wyznaczone cele klimatyczne, państwa rozwijające się potrzebują przede wszystkim funduszy, ale nie tylko. W wielu raportach pojawiły się również potrzeby związane z rozwojem i transferem technologii oraz zwiększaniem kompetencji.

Samo wdrażanie działań adaptacyjnych i mitygujących, wedle przedstawicieli krajów rozwijających się skupionych w UNFCCC, ma odbywać się z poszanowaniem społecznych priorytetów. Ghana, Urugwaj i Tajlandia zadeklarowały walkę z genderową nierównością, a wiele innych państw, np. Sudan, obiecało skupienie się na prawach i interesach lokalnych społeczności oraz rdzennych mieszkańców. W sprawozdaniach podkreślano również wielokrotnie dodatkowe korzyści wynikające z realizacji celów klimatycznych, wskazując na energię ze źródeł odnawialnych jako krok w kierunku poprawy jakości powietrza i zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Na tej samej zasadzie działania adaptacyjne w rolnictwie i gospodarce wodnej służą realizacji poszczególnych Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Raport UNCFFF uważany jest za ważny krok w kierunku wyznaczenia Nowego Wspólnego Celu Finansowego (NCQG), który będzie jednym z priorytetów listopadowego szczytu klimatycznego COP29 w Baku.