Patriotyzm a odpowiedzialność środowiskowa

Piszę ten artykuł 11 listopada, w Dzień Niepodległości, święto, które przypomina nam o sile ducha i niezłomności naszego narodu. Jednak dziś nie rozmyślam tylko o obronie granic. Zadaję sobie pytanie, czy troska o ojczyznę powinna obejmować również naszą relację z przyrodą. Czy bycie patriotą nie oznacza odpowiedzialności za zasoby naturalne, które są częścią tego, co pozostawimy po sobie?

W tle międzynarodowych bitew o zieloną planetę coraz wyraźniej rysują się partykularne interesy – zarówno jednostek, jak i całych państw – walczących o własną wizję przyszłości, tak odmienną w różnych częściach świata. W ostatnim czasie media zdominowała zażarta debata o tym, co przyniesie objęcie urzędu prezydenta Stanów Zjednoczonych przez Donalda Trumpa. Na równi z politycznymi przewidywaniami wybrzmiewają społeczne nierówności – wyzwań, przed którymi stajemy, nie da się już ignorować.

Wojna o zieloną przyszłość – kto wygrywa, a kto przegrywa?

Każdego dnia słyszymy o kolejnych szczytach klimatycznych, porozumieniach i traktatach, które mają przynieść rozwiązanie globalnych problemów środowiskowych. Obecnie oczy całego świata zwrócone są na odbywający się w Baku COP29 – wydarzenie, które znów rozpala nadzieje na wspólną strategię ratowania planety. Ale jak często za tymi deklaracjami kryją się partykularne interesy? Wielkie obietnice często rozmywają się pod naporem polityki i gospodarczych kalkulacji. Kraje rozwinięte, dążąc do zmniejszenia emisji, przenoszą swoje zanieczyszczające produkcje do biedniejszych regionów świata, oddalając jedynie problem od własnych granic.

Na COP29 te napięcia wydają się wyraźniejsze niż kiedykolwiek. Już pierwsze dni szczytu klimatycznego ujawniają głębokie rozbieżności: według ekspertów globalna Północ jest winna globalnemu Południu 5 bln dol. rocznie, a zobowiązania klimatyczne z COP28 nie zostały dotrzymane. Ten rok był mistrzowskim przykładem destrukcyjnych działań ludzkości – podkreślił sekretarz generalny ONZ, ostrzegając, że skutki globalnego kryzysu klimatycznego zaczynają niebezpiecznie rosnąć.

Walka o zieloną przyszłość toczy się na każdym kontynencie, lecz wizje tej przyszłości różnią się drastycznie. Dla jednych kluczowe jest przetrwanie gospodarcze, dla innych priorytetem pozostaje ochrona klimatu, a są i tacy, którzy widzą w tym szansę na zysk. Spotkania i negocjacje ciągną się bez końca, a pytanie, które pozostaje bez odpowiedzi, brzmi: czy możliwe jest wypracowanie wspólnego, globalnego planu, gdy wizje przyszłości są tak różne?

Szczyty klimatyczne odsłaniają pełen paradoksów obraz świata, który zdaje się wciąż nie rozumieć, że walka o środowisko to nie wybór, lecz konieczność – i że ostateczna cena może być wyższa niż którekolwiek z państw jest gotowe zapłacić.

Miliarderzy a kryzys klimatyczny

Ostatnie lata uwidoczniły nierówności w dostępie do zasobów naturalnych i ich ochrony. W świecie, gdzie miliarderzy podróżują prywatnymi odrzutowcami i generują nieproporcjonalnie duży ślad węglowy, zwykli ludzie słyszą o konieczności ograniczania zużycia i ponoszenia kosztów związanych z ochroną środowiska.

Doszliśmy do punktu, w którym nie tylko mówimy o wpływie konsumpcji najbogatszych na zmiany klimatyczne w sposób ogólny – zaczynamy to również liczyć. Brytyjska organizacja Oxfam ujawniła w swoim raporcie szokujące dane. W latach 1990-2019 emisje konsumpcyjne najbogatszych tego świata doprowadziły do obniżenia plonów rolnych o równowartość kalorii, które wystarczyłyby do wyżywienia 14,5 mln ludzi przez trzy dekady. Jednocześnie ślad węglowy z zaledwie czterech lat życia miliarderów wystarczy, aby do 2120 r. spowodować śmierć 1,5 mln ludzi wskutek zmiany klimatu.

Na elitach finansowych spoczywa więc szczególna odpowiedzialność. Nie tylko w postaci inwestycji w technologie proekologiczne, ale też świecenia przykładem ograniczania własnych destrukcyjnych działań. Czy zmiana na lepsze jest możliwa, jeśli te same elity, które mają siłę wpływu, często są najmniej gotowe na poświęcenia? Środowisko jest dobrem wspólnym, niezależnie od stanu konta, ale to uprzywilejowani mogą najskuteczniej nim zarządzać – lub je niszczyć.

Donald Trump i jego wizja świata – cofnięcie w czasie?

Powrót Donalda Trumpa do Białego Domu wywołał głębokie zaniepokojenie wśród ekologów i ekspertów na całym świecie. To déjà vu dla tych, którzy pamiętają jego pierwszą kadencję – czas, gdy Stany Zjednoczone wycofały się z Porozumienia paryskiego, a środowiskowe regulacje zostały znacząco osłabione w imię interesu gospodarczego. Teraz, gdy przyszły prezydent zapowiada kolejne działania, pojawia się pytanie, czy cofnięcie się do dawnych praktyk to odpowiedź na przyszłe wyzwania klimatyczne – i jak dużo może nas wszystkich ten powrót kosztować.

Trump jest znany z wyraźnej niechęci do polityki klimatycznej, którą uważa za zbędny balast dla amerykańskiej gospodarki. Cytowani przez The Guardian pracownicy Agencji Ochrony Środowiska (EPA) wyrażają poważne obawy, że jego administracja przywróci nacisk na rozwój przemysłu paliw kopalnych i obniży standardy ochrony środowiska. Wcześniej jego działania obejmowały między innymi osłabienie regulacji dotyczących jakości powietrza i wody. Takie decyzje, gdy świat staje w obliczu kryzysu klimatycznego, niosą coraz bardziej tragiczne konsekwencje. Czy powrót do przeszłości ma sens, gdy planeta woła o innowacje i adaptację?

Trump nie tylko przestawia amerykański kompas klimatyczny, ale także daje przyzwolenie innym krajom, by postępowały podobnie. W takim układzie rośnie ryzyko globalnego rozmycia się odpowiedzialności za ochronę planety. Pytanie, które pozostaje bez odpowiedzi, brzmi: jak długo jeszcze będziemy czekać na globalne przywództwo, które zamiast cofania się, wskaże drogę naprzód? Czy zdążymy, zanim zmiany klimatyczne nieodwracalnie przekształcą świat, który znamy?

Kamyk do własnego ogródka. Lekcja z Dnia Niepodległości

Tymczasem Dzień Niepodległości przypomina mi o suwerenności. Współczesne zagrożenia ekologiczne pokazują, że niezależność w dzisiejszym świecie ma wiele wymiarów. Czy prawdziwie niepodległym może być naród, który traci dostęp do czystego powietrza i wody? Nasza niezależność powinna obejmować nie tylko granice polityczne, lecz także troskę o środowisko, które daje nam możliwość przetrwania. To, jak traktujemy nasze miejsce na Ziemi, jest przejawem odpowiedzialności i prawdziwej wolności. Być może patriotyzm jutra będzie oznaczał walkę nie tylko o granice terytorialne, lecz także o tereny zielone, czyste rzeki i powietrze.

Czy nie jest za późno, aby odwrócić negatywne skutki działań człowieka wobec środowiska? Walka o kraj, który jest naszym domem, wymaga solidarności, odwagi i woli politycznej. Zmiana musi wyjść od każdego z nas, ale i tak kluczowe są decyzje, które podejmują decydenci. Woda, która jest mi szczególnie bliska, nie zna granic ani nie potrzebuje paszportu, a zmiany klimatyczne dotykają wszystkich. Jeśli nadal będziemy wybierać krótkoterminowe korzyści ponad długoterminowe bezpieczeństwo naszego kraju, poniesiemy konsekwencje, których żadne bogactwo i wpływy nie zdołają złagodzić.

zdj. główne: Anna Adamska