English
Dnia 2 lutego obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł, ustanowiony w ramach Konwencji Ramsar w 1971 r. Już przed półwieczem ekolodzy zdecydowali, że podmokłe ekosystemy są kluczowe dla utrzymania różnorodności biologicznej i zdrowia naszej planety. Odgrywają też niezwykle ważną rolę w łagodzeniu zmiany klimatu i retencjonowaniu wody. Niestety, mokradła znikają z mapy świata z przerażającą szybkością. Od XVIII w. straciliśmy już ponad 80 proc. z nich – jedna trzecia gatunków słodkowodnych i jedna czwarta gatunków związanych z mokradłami jest na skraju wyginięcia. Czy coś może je uratować? Z najnowszych badań wynika, że superbohaterem mokradeł może być poczciwa wydra, drapieżnik, który doskonale wie, jak zadbać o równowagę w przyrodzie.
Mokradła i dobrostan człowieka
W tym roku Światowy Dzień Mokradeł obchodzimy pod hasłem „Mokradła i dobrostan człowieka”. Podkreśla ono, jak silnie nasze życie i zdrowie są związane z kondycją podmokłych obszarów naturalnych, pełniących niezliczone funkcje cywilizacyjne, gospodarcze i ekologiczne. Przez wieki ludzie zakładali osady w pobliżu mokradeł, korzystając z ich bogactw naturalnych: ryb, ptaków, skorupiaków, a także słodkiej wody niezbędnej do upraw rolnych i hodowli zwierząt. Rzeki i strumienie dostarczają tym terenom składników odżywczych, wzbogacając łańcuch pokarmowy. Na świecie tereny podmokłe dają też miejsca pracy, a wiodące nimi drogi wodne odgrywają istotną rolę w transporcie towarów i ludzi. Około 1/8 populacji świata jest zależna od mokradeł, czerpiąc z nich żywność, wodę i korzystając z dogodnego sposobu transportu.
Światowy Dzień Mokradeł to okazja, aby uświadomić sobie, że podmokłe tereny przyczyniają się do utrzymania czystości wody, bezpieczeństwa żywnościowego i różnorodności diety, a także do ochrony jakości powietrza. Aktywnie bronią nas przed skutkami ekstremalnych zjawisk pogodowych i hydrologicznych. Aż 60 proc. ludności żyjącej na wybrzeżach korzysta z tej naturalnej ochrony przed sztormami, huraganami i tsunami. Każdy hektar mokradeł śródlądowych pochłania 14 mln litrów wody i tym samym pomaga ograniczać skutki powodzi i łagodzić susze. Kontakt z naturalnym środowiskiem mokradeł wspiera równowagę emocjonalną i poprawia kondycję psychiczną.
Światowy Dzień Mokradeł – jak obchodzimy go w Polsce?
Mokradła w Polsce stanowią aż 14 proc. całkowitej powierzchni kraju. Są domem dla wielu unikatowych gatunków fauny i flory, a także pełnią funkcje regulacyjne dla klimatu i zasobów wodnych, buforując ekstremalne zjawiska pogodowe, które występują coraz częściej.
Nic dziwnego, że Światowy Dzień Mokradeł jest w Polsce obchodzony z dużym zaangażowaniem szerokiego wachlarza instytucji, m.in. parków narodowych, organizacji akademickich i proekologicznych, NFOŚiGW oraz Wód Polskich. Inicjatywy mają na celu edukację i podnoszenie świadomości społecznej o znaczeniu mokradeł oraz promowanie działań na rzecz ich ochrony. W ramach obchodów organizowane są konferencje naukowe, wycieczki edukacyjne, konkursy, audycje medialne, a także inicjatywy mające na celu rozszerzenie obszarów chronionych.
Jakie są główne przyczyny degradacji mokradeł?
Degradacja mokradeł jest zjawiskiem globalnym związanym ze zmianami w sposobie użytkowania terenu i działalnością ludzką. Jedną z jej głównych przyczyn jest osuszanie mokradeł w celu pozyskania terenów pod rolnictwo i urbanizację. Kolejny problem stanowią zanieczyszczenia pochodzące m.in. z rolnictwa (nawozy, pestycydy), przemysłu, ścieków miejskich oraz odpadów.
Budowa przegród na rzekach zaburza ich naturalny przepływ, a tym samym zmniejsza ilość wody zasilającej tereny podmokłe, prowadząc do ich wysychania. Nie pomaga również nadmierne wykorzystanie zasobów wodnych do celów rolniczych i przemysłowych, które obniża poziom wód gruntowych i powierzchniowych. Degradacji mokradeł sprzyja zmiana klimatu, która zaburza reżim opadów i temperatur, oraz nadmierne wydobycie zasobów naturalnych, takich jak torf i drewno. Dodatkowo wprowadzenie gatunków inwazyjnych na tereny ekosystemów podmokłych zaburza ich naturalną równowagę, wypierając rodzime gatunki roślin i zwierząt.
W jaki sposób wydry chronią mokradła?
Opublikowane 31 stycznia br. w periodyku „Nature” badanie naukowców z Uniwersytetu Kalifornii rzuca nowe światło na metody ochrony mokradeł. Wygląda na to, że oprócz zaprzestania działalności dewastacyjnej powinniśmy również aktywnie działań na rzecz przywracania naturalnej równowagi na terenach podmokłych. Na słonych mokradłach Elkhorn Slough, położonych na południu od San Francisco, brakującym elementem równowagi okazały się wydry. Wytępione przez człowieka na przełomie XVIII i XIX w. pozostawiły ogromną lukę w naturalnym łańcuchu pokarmowym. Bez wodnych drapieżców kraby brzegowe zaczęły rozmnażać się z niezwykłą intensywnością, pożerając ogromne ilości korzeni solirodu zielnego, gatunku, który utrzymuje stabilność mokradeł i chroni ziemię przed erozją.
We wspomnianym badaniu naukowcy dowiedli, że przywrócenie wydr na obszar zdominowany przez kraby w krótkim czasie przyniosło niespodziewane rezultaty – zdrowszy soliród, stabilniejsze podłoże i znacznie niższy poziom erozji. Nie jest to bynajmniej pierwsze takie spostrzeżenie. Bardzo podobne efekty zaobserwowano wcześniej w kanadyjskiej prowincji British Columbia, gdzie przemnożone jeżowce dewastowały dno morskie, konsumując krasnorosty. Powrót wydr pomógł odnowić krasnorostowy las.
Jeszcze raz okazało się, że drapieżniki to kluczowy element każdego ekosystemu, w tym również mokradeł, o które musimy nauczyć się dbać skuteczniej. Czemu zatem nie poprosić o pomoc wydr?
