Dialog strategiczny zamiast Europejskiego Zielonego Ładu?

W styczniu 2024 r. zainicjowano strategiczny dialog na temat przyszłości rolnictwa w Unii Europejskiej (UE). To nowe forum ma mieć kluczowe znaczenie dla wypracowania wspólnej wizji przyszłości rolnictwa i systemu żywnościowego UE.

W dialogu strategicznym, któremu przewodniczył niemiecki naukowiec profesor Peter Strohschneider, brały udział organizacje pozarządowe, producenci żywności, środowiska rolnicze, naukowe i ekologiczne, a także przedstawiciele sektora bankowego.

Na początku września br. Komisja Europejska (KE) otrzymała sprawozdanie końcowe uczestników dialogu strategicznego na temat przyszłości rolnictwa w Unii Europejskiej zatytułowane Wspólna perspektywa rolnictwa i żywności w Europie. Zawiera ono wypunktowane wskazania i wytyczne dotyczące różnych obszarów rolnictwa. Sprawozdanie skierowane jest do Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, państw członkowskich i zainteresowanych stron.

Ogólny kontekst sprawozdania uczestników dialogu strategicznego

Niedawne rolnicze protesty, które objęły praktycznie całą Europę, zainicjowały dyskusje i prace nad przyszłością rolnictwa w ramach dialogu strategicznego. Działania te, rozpoczęte w styczniu 2024 r., mają stanowić odpowiedź na protesty i krytykę Europejskiego Zielonego Ładu.

W dniu 4 września 2024 r. Ursula von der Leyen otrzymała od przewodniczącego grupy sprawozdanie końcowe z dialogu strategicznego na temat przyszłości rolnictwa UE. Ma ono posłużyć Komisji do dalszej dyskusji z krajami członkowskimi nad przyszłością rolnictwa oraz wydatkowania środków w perspektywie Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).

W sprawozdaniu opisywana jest potrzeba zmiany podejścia do płatności bezpośrednich, większego nacisku na osiąganie celów środowiskowych, odchodzenie od spożycia białka zwierzęcego, włączenie rolnictwa do systemu ETS, walka z nieuczciwymi praktykami handlowymi czy wyrównanie zawodowych i rozwojowych szans kobiet na wsi.

Dialog strategiczny – filary

Sprawozdanie Wspólna perspektywa rolnictwa i żywności w Europie zawiera ocenę wyzwań i możliwości, a następnie zestaw zaleceń. Zalecenia zawarte w sprawozdaniu opierają się na pięciu filarach:

1. Współpraca na rzecz zrównoważonej, odpornej i konkurencyjnej przyszłości.
2. Dążenie do zrównoważonych systemów rolno-spożywczych.
3. Promowanie odporności transformacyjnej: w związku z rosnącymi zagrożeniami środowiskowymi, klimatycznymi, geopolitycznymi i gospodarczymi w sprawozdaniu podkreślono potrzebę wzmocnienia narzędzi zarządzania ryzykiem i zarządzania kryzysowego, a także lepszej ochrony gruntów rolnych i zarządzania nimi, promowania rolnictwa odpornego na deficyt wody oraz opracowania innowacyjnych strategii hodowli roślin.
4. Budowanie atrakcyjnego i zróżnicowanego sektora.
5. Lepszy dostęp do wiedzy i innowacji oraz ich wykorzystywanie.

Komisja Europejska w trakcie swoich prac nad wizją rolnictwa i systemów żywnościowych UE będzie kierować się zaleceniami zamieszczonymi w sprawozdaniu.

Zalecenia, wnioski i cele opracowane przez członków dialogu strategicznego

1. Zwiększenie zrównoważonych praktyk rolniczych

Wskazano, że należy zagwarantować funkcjonowanie sektora rolnego w obszarze ochrony i odbudowy klimatu, ekosystemów i zasobów naturalnych, w tym wody, gleby, powietrza, różnorodności biologicznej i krajobrazów. Zaleca się promowanie agrobioróżnorodności, poprawy gospodarowania składnikami odżywczymi oraz postęp w dekarbonizacji.

2. Dostosowanie Wspólnej Polityki Rolnej do potrzeb

Przyszła WPR powinna się skupić na trzech głównych celach:

• zapewnienie rolnikom wsparcia społeczno-gospodarczego;
• promowanie pozytywnych dla środowiska, ale i dobrostanu zwierząt, praktyk, które w ten sposób przynoszą profity społeczeństwu;
• tworzenie sprzyjających warunków rozwoju dla obszarów wiejskich.

WPR ma działać na zasadzie nagradzania i zachęt za wdrażane działania prośrodowiskowe, a nie ograniczeń. Proponuje się, aby wsparcie finansowe działań na rzecz środowiska i klimatu wzrastało przez dwa kolejne okresy funkcjonowania WPR, a środki powinny być przeznaczane na ekoprogramy, programy rolno-środowiskowe i instrumenty klimatyczne.

Aby utrzymać rentowność ekonomiczną rolników, WPR powinna zapewniać wsparcie dochodów aktywnych w bardziej ukierunkowany sposób, zapobiegający porzucaniu działalności rolniczej. Ponadto ważne jest skupienie się na potrzebach małych gospodarstw o mieszanym charakterze produkcji, młodych rolnikach, a także tych funkcjonujących na obszarach o niekorzystnych warunkach.

3. Dalsze działania mające na celu lepsze zachowanie i zarządzanie polami uprawnymi, zasobami wodnymi i opracowywanie innowacyjnych technik hodowlanych w produkcji roślinnej

Wskazywana jest potrzeba ustalenia prawnie wiążącego celu nieużytkowania gruntów rolnych netto do 2050 r., a także działania ułatwiające adaptację rolnictwa do zmieniającego się klimatu oraz warunków środowiskowych, promocja, inwestycje i praktyki, w których można rozwijać rolnictwo odporne na deficyt wody oraz mniej zasobochłonne.

4. Wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym

Ważna jest weryfikacja transparentności działań podmiotów łańcucha żywnościowego, walka z nieuczciwymi praktykami handlowymi (wdrożenie Unfair Trade Practices), monitoring cen, mediacje pomiędzy dużymi podmiotami komercyjnymi a rolnikami.

5. Finansowanie transformacji – kapitał publiczny i prywatny

WPR powinna ustanowić Tymczasowy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji w celu uzupełnienia wsparcia dla szybkiej transformacji i stabilności sektora. Europejski Bank Inwestycyjny, który identyfikuje rolnictwo i biogospodarkę jako jeden ze swoich kluczowych priorytetów, powinien wdrożyć konkretny pakiet pożyczek grupowych dla sektora.

6. Promowanie zrównoważonego rozwoju i konkurencyjności UE w polityce handlowej

Potrzebne jest silniejsze przywództwo w reformie globalnej polityki handlowej.

7. Dokonywanie wyboru na rzecz zdrowia i zrównoważonego działania

Zapewnianie zrównoważonych warunków żywnościowych, zrównoważonej, zdrowej i dostępnej cenowo diety. Proponuje się działania w kierunku budowania równowagi pomiędzy spożyciem białka zwierzęcego i roślinnego.

Wskazuje się potrzebę zabezpieczenia środków mających na celu zwiększenie przystępności cenowej żywności dla konsumentów o niższych dochodach poprzez politykę społeczną i fiskalną.

8. Promocja zarządzania ryzykiem i kryzysami

Niezbędne jest wdrażanie narzędzi do zarządzania ryzykiem, powiązanie z tym inwestycji i zapewnienie lepszego dostępu do ubezpieczeń rolnych.

9. Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie

Wskazywana jest potrzeba połączenia polityki, zachęt i regulacji prawnych, które obejmą:

• utworzenie kompleksowej metodologii ustalania emisji gazów cieplarnianych, systemu rozliczania emisji i określenia celów emisyjności dla różnych typów rolnictwa i jego warunków strukturalnych;
• przyspieszenie wdrażania odpowiednich środków i promowania dostępu do inwestycji w całym rolnictwie, aby zbliżyć się do ustalonych w UE celów redukcyjnych dla emisji gazów cieplarnianych.

10. Wdrażanie nowego podejścia do realizacji zrównoważonego rozwoju

Proponuje się uruchomienie w rolnictwie i systemach żywnościowych ogólnounijnego systemu ułatwiającego porównywanie różnych aspektów zrównoważonego rozwoju, celów i ambicji (np. różnorodność biologiczna, ochrona i odbudowa przyrody, emisje gazów cieplarnianych, ich redukcja lub sekwestracja, redukcja zanieczyszczeń, zwiększenie dobrostanu zwierząt, poprawa jakości wody czy warunków pracy) dla promowania kompleksowego podejścia do zrównoważonego rozwoju.

11. Utworzenie ścieżki dla zrównoważonej produkcji zwierzęcej w UE

Proponuje się opracowanie strategii dotyczącej roli hodowli zwierząt w oparciu o naukowe dowody oraz konsultacje ze wszystkimi zainteresowanymi stronami.

12. Budowa atrakcyjnego i zróżnicowanego sektora

Należy wzmocnić wymianę pokoleń w sektorze rolno-spożywczym. Ułatwić mobilność lądową.

13. Lepszy dostęp i wykorzystanie wiedzy i innowacji

Konieczny jest rozwój partnerstw publiczno-prywatnych oraz wzrost inwestycji w badania i innowacje, a kluczowe znaczenie w tym procesie będzie miało doradztwo.

14. Zmiana zarządzania i nowa kultura współpracy

Komisja Europejska powinna ustanowić Europejską Radę ds. Rolno-Spożywczych (EBAF). Nowa platforma, utworzona przez branżę rolno-spożywczą, podmioty tego łańcucha, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i naukowców powinna określić niezbędne strategie wdrażania.

Potrzebny jest rozwój inteligentnej administracji, wdrażanie rozwiązań i ograniczenie niepotrzebnych obciążeń biurokratycznych.