Elektrownie wodne w Polsce

Według danych Urzędu Regulacji Energetyki z końcem 2021 r. w Polsce działało 786 elektrowni wodnych, z czego 705 to obiekty o mocy nie przekraczającej 1 MW. Łączna moc w nich zainstalowana wynosi niemal 1 GW. Informacje podane przez GUS wskazują, że średnia produkcja energii odnawialnej w elektrowniach wodnych wynosiła w ostatnich latach około 2149 GWh/rok.

Łączny teoretyczny potencjał hydroenergetyczny polskich rzek szacuje się na 23,6 TWh/rok, z czego potencjał techniczny wynosi około 13,7 TWh/rok[1]. Wziąwszy pod uwagę średnią produkcję energii w istniejących elektrowniach wodnych okazuje się, że – jak dotąd – wykorzystujemy jedynie około 15% krajowego potencjału technicznego. To bardzo niewiele, gdyż w krajach europejskich poziom ten wynosi średnio niemal 50%[2].

Potencjał hydroenergetyczny związany jest ściśle z budową sieci rzecznej. W Polsce aż 68% tego potencjału przypada na dorzecze Wisły, 17,6% na dorzecze Odry, a 14,4% na pozostałe rzeki. Ze względu na ukształtowanie terenu, najlepszymi obszarami dla rozwoju energetyki wodnej są południe Polski (tereny górskie) oraz północna część kraju. Z kolei pojezierza mają charakterystyczną pagórkowatą budowę, wynikającą z występowania wzgórz polodowcowych. Dzięki temu fragmenty rzek na Warmii i Mazurach mają charakter górski, z dużymi naturalnymi spadkami. Ponadto północna część kraju wyróżnia się wybudowaną już infrastrukturą, którą można zaadaptować do potrzeb elektrowni wodnych.

W zakresie rozwoju hydroenergetyki w Polsce, zarówno organizacje branżowe, jak i organy państwowe wskazują przede wszystkim na potrzebę wykorzystania istniejących obiektów piętrzących wodę, a zarządzanych w imieniu Skarbu Państwa przez PGW Wody Polskie[3]. Budowa małych elektrowni wodnych (MEW)[4] w oparciu o te obiekty, oprócz oczywistych korzyści wynikających z produkcji energii z OZE, do minimum ogranicza wpływ inwestycji na środowisko. Przynosi również korzyści Skarbowi Państwa – redukuje koszty utrzymania rzek i stopni wodnych oraz przynosi przychód z tytułu dzierżawy jazów i gruntów.

W ostatnich latach przeprowadzono dwie niezależne inwentaryzacje obiektów piętrzących wodę w Polsce. Pierwsza z nich, dotycząca obiektów piętrzących o wysokości minimum 0,7 m, przeprowadzona przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, wykazała, że na terenie kraju znajduje się ponad 14 tysięcy różnego rodzaju urządzeń i budowli piętrzących. Następnie, w ramach europejskiego projektu RESTOR Hydro, zidentyfikowano na terenie Europy ponad 50 tysięcy obiektów hydrotechnicznych, potencjalnie nadających się do wykorzystania na cele małej energetyki wodnej, przy czym 8 tysięcy z nich znajduje się na terenie Polski (https://restor.eref-europe.org/).

Oprócz budowania nowych instalacji, spory potencjał rozwojowy energetyki wodnej znajduje się również w istniejących źródłach wytwórczych. Wiele obiektów hydroenergetycznych wymaga obecnie modernizacji poprawiających działanie elektrowni w wymiarze technicznym, ale także dostosowujących je do najnowszych standardów środowiskowych.

Elektrownie wodne, wykorzystując siłę wody do produkcji energii elektrycznej, jako źródła odnawialne i bezemisyjne, przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, łagodzenia zmian klimatu i realizacji przyjętych przez Polskę międzynarodowych zobowiązań. Ich rola w transformacji energetycznej jest istotna, stanowią bowiem jedne z bardziej pożądanych dla systemu elektroenergetycznego instalacji OZE. Hydroelektrownie to źródła o wysokim stopniu wykorzystania mocy zainstalowanej, charakteryzujące się przewidywalną produkcją, poprawiające parametry sieci elektroenergetycznej i bilansujące pracę mniej stabilnych technologii, takich jak fotowoltaika i instalacje wiatrowe. Ponadto elektrownie zbiornikowe mogą pełnić funkcję magazynów energii. Z kolei małe instalacje, lokalizowane na małych ciekach wodnych, doskonale wpisują się w założenia dotyczące energetyki rozproszonej, wykorzystującej potencjał terytorialny i lokalnie dostępne, krajowe zasoby źródeł odnawialnych. Lokalność MEW widoczna jest również w strukturze własności tych źródeł wytwórczych. Ponad 90% instalacji o mocy nie przekraczającej 1 MW należy do niewielkich, często rodzinnych prywatnych firm, natomiast w grupie właścicieli większych elektrowni wodnych przeważają duże spółki energetyczne oraz PGW Wody Polskie.

Rola elektrowni wodnych nie ogranicza się jednak wyłącznie do produkcji zielonej energii. Podkreśla się liczne funkcje, jakie instalacje pełnią w środowisku przyrodniczym i gospodarce, a także w życiu społecznym i kulturalnym. Obiekty piętrzące wodę, wykorzystywane na potrzeby hydroenergetyki, zwiększają retencję wody poprzez spowolnienie odpływu wód powierzchniowych, gromadzenie i przetrzymywanie wody w małych i dużych zbiornikach oraz podnoszenie poziomu wód gruntowych na terenach przyległych. Retencjonowanie wody ma szczególne znaczenie w Polsce, kraju ubogim w zasoby wodne, mierzącym się z nasilającymi się deficytami i problemami suszy.

Oprócz poprawy warunków retencjonowania wody, wśród korzyści wynikających z funkcjonowania elektrowni wodnych, wymienia się również: działanie przeciwpowodziowe, konserwację koryt rzek, odbudowę i utrzymywanie infrastruktury hydrotechnicznej, utylizację śmieci płynących rzekami i gromadzących się na kratach czyszczących przed elektrowniami, tworzenie miejsc pracy i wypoczynku, a także dbanie o zabytkowe obiekty hydroenergetyczne, stanowiące część dziedzictwa kulturowego.