W 2023 r. Komisja Europejska (KE) rozpoczęła ocenę dyrektywy 91/676/EWG, tzw. dyrektywy azotanowej. Jej celem jest między innymi sprawdzenie, czy w wystarczającym stopniu dyrektywa promuje recykling składników pokarmowych/odżywczych, w tym przetworzonych nawozów naturalnych oraz rozwój technologii przetwarzania nawozów naturalnych, w tym na tzw. RENURE (REcovered Nitrogen from manURE). Nawozy zaliczane do RENURE są pozyskiwane w procesach fizycznych, chemicznych lub biologicznych, w wyniku których dochodzi do przetworzenia nawozów naturalnych przy jednoczesnym zwiększeniu zawartości azotu w stosunku do materiału wyjściowego (wyjątkiem jest tworzenie mieszanin, suszenie, ponowne nawilżanie, granulowanie czy przechowywanie).
W celu ułatwienia wprowadzania i stosowania RENURE, Komisja Europejska przygotowała projekt dyrektywy zmieniającej dyrektywę azotanową w kontekście stosowania niektórych materiałów nawozowych pochodzących z nawozów naturalnych. Projekt ten w dniach od 19 kwietnia 2024 r. do 17 maja 2024 r. podlega konsultacjom, a głos w sprawie mogą zabrać wszystkie zainteresowane strony. Otrzymane opinie zostaną zamieszczone na stronie Komisji Europejskiej oraz wzięte pod uwagę przy opracowywaniu ostatecznego kształtu tego dokumentu.
Stosowanie nawozów zawierających w składzie azot
Niewłaściwe stosowanie nawozów zawierających w składzie azot, w tym nawozów naturalnych, może prowadzić m.in. do emisji związków tego pierwiastka do środowiska, w tym wymywanie do wód, co skutkować może procesem ich eutrofizacji.
Dlatego, aby zapobiegać emisjom azotanów do wód, zgodnie z dyrektywą azotanową, stosowanie nawozów naturalnych, w tym również w formie przetworzonej, ograniczone jest do dawki 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. W przypadku rolniczego wykorzystania nawozów mineralnych, osadów ściekowych, ścieków czy odpadów wyżej wspomniana dyrektywa nie wprowadza takich limitów. Przekłada się to na utrudnienia w stosowaniu nawozów naturalnych.
KE proponuje RENURE
Komisja Europejska prowadzi obecnie ocenę dyrektywy azotanowej, a zakończenie prac planuje się na pierwsze półrocze 2025 r. Ze względu na obecną sytuacje w rolnictwie, w tym potrzebę zmniejszenia kosztów dla producentów oraz zwiększenia strategicznej autonomii unijnego sektora rolnego, konieczne stało się zapewnienie państwom członkowskim rozwiązania tymczasowego. zezwalającego rolnikom na stosowanie przetworzonych nawozów naturalnych, tzw. RENURE, w ilościach przekraczających limit 170 kg N/ha/rok, ale pod pewnymi warunkami wskazanymi w projekcie dyrektywy.
Ponadto na skutek inwazji Rosji na Ukrainę pojawiły się obawy o dostępność nawozów mineralnych oraz ich przystępność cenową. W tej sytuacji produkty RENURE mogą w przyszłości odgrywać ważną rolę w zmniejszeniu zależności UE od importu nawozów z państw trzecich.
Dlatego KE zaproponowała projekt zmian w dyrektywie azotanowej. Wskazuje jednocześnie, że aby zagwarantować bezpieczne stosowanie RENURE na gruntach rolnych, państwa członkowskie powinny stosować rygorystyczne normy jakości, w tym bezpieczne limity dla odpowiednich substancji zanieczyszczających oraz patogenów, zgodnie z odpowiednimi przepisami unijnymi i krajowymi. Tym samym wskazuje potrzebę określenia wartości granicznych, szczególnie w odniesieniu do obecności miedzi, cynku i mikroorganizmów nawozach.
Czym jest RENURE
Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) oceniło, że w pewnych warunkach nawozy RENURE mają podobny potencjał wymywania azotu oraz skuteczność agronomiczną jak nawozy mineralne, ale mniejszy udział w wymywaniu azotanów do wód w porównaniu z nawozami naturalnymi. Dzięki temu można je stosować w ilościach przekraczających limit 170 kg N/ha/rok, zapewniając jednocześnie ochronę wód oraz odpowiednie korzyści agronomiczne. RENURE mają szereg zalet, np. większe wykorzystanie azotu przez rośliny, mogą być stosowane precyzyjnie, umożliwiają lepsze wykorzystanie składników pokarmowych, wykazują zmniejszenie strat w wyniku wymywania i strat gazowych.
Stosowanie
Stosowanie RENURE będzie podlegało wymogom dotyczącym stosowania nawozów zawierających w składzie azot i określonym w załączniku III pkt 1 pkt 3 do dyrektywy azotanowej. W konsultowanym projekcie wskazuje się na potrzebę wzięcia pod uwagę dodatkowych możliwych oddziaływań na środowisko, wynikających ze stosowania nawozów RENURE, w szczególności po ich jesiennym zastosowaniu na rośliny uprawne. Konieczne jest ustalenie odpowiednich działań w programach działań (w Polsce w tzw. programie azotanowym), w szczególności w odniesieniu do ograniczenia stosowania nawozów. Ponadto, ponieważ stosowanie RENURE może wiązać się z ryzykiem emisji azotu poprzez ulatnianie się z gleby, zaleca się przestrzeganie odpowiednich technik stosowania nawozów.
Mając na uwadze określoną w art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zasadę ostrożności, państwa członkowskie powinny podjąć odpowiednie środki na obszarach Natura 2000 i wokół nich oraz w pobliżu miejsc poboru wody pitnej.
KE będzie chciała wiedzieć o stosowaniu RENURE
W projekcie dyrektywy wskazuje się, że państwa członkowskie powinny powiadomić KE o swojej decyzji dotyczącej zezwolenia na stosowanie nawozów RENURE oraz w ramach czteroletniego cyklu sprawozdawczego z realizacji dyrektywy azotanowej (art. 10 dyrektywy), dostarczać informacje na temat stosowania tego zezwolenia, włączając roczne dane dotyczące produkcji nawozów RENURE, liczby zwierząt gospodarskich oraz produkcji nawozów naturalnych.