English
Według danych ONZ zanieczyszczenia wody były w 2015 r. przyczyną śmierci 1,5 mln ludzi na świecie. Winę częściowo ponosi rolnictwo, którego dynamiczny rozwój wiąże się z wykorzystywaniem nawozów i pestycydów. Z drugiej strony, rolnictwo jest ofiarą zanieczyszczeń, które przedostają się do obiegu ze ścieków komunalnych i przemysłowych. Jakie kroki należy podjąć, aby poprawić jakość wody wykorzystywanej do produkcji żywności? Jak pogodzić potrzeby rolników z dobrostanem społeczeństwa i ekosystemów?
Zanieczyszczenia wody i konieczność ich monitoringu
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) we współpracy z Międzynarodowym Instytutem Gospodarki Wodnej (IMWI) przygotowała kompleksowy przewodnik o znaczeniu wody w rolnictwie zrównoważonym. Wskazówki skierowane są do instytucji rządowych, rolników, konsultantów oraz inżynierów. Raport pt. „Jakość wody w rolnictwie – zagrożenia i sposoby ich mitygowania” omawia takie kwestie, jak zanieczyszczenie patogenami i związkami chemicznymi, interakcje w ramach zlewni i koryt rzecznych oraz wpływ jakości wody na poszczególne sektory rolnictwa.
Jeden z Celów Zrównoważonego Rozwoju postuluje potrzebę zapewnienia wszystkim ludziom dostępu do wody i odpowiednich warunków sanitarnych. Według raportu FAO konieczne do jego realizacji jest udoskonalenie metodologii oraz technologii związanych z gromadzeniem wiarygodnych danych na temat jakości wody.
Standardy ponownego wykorzystania wody w rolnictwie
Raport prezentuje podstawowe parametry, które powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o ponownym wykorzystaniu wody w działalności rolniczej. Mają one na celu ochronę zdrowia ludzi i zwierząt, ochronę środowiska oraz zagwarantowanie wysokiej jakości produktów rolnych. Postulowane standardy ustalone zostały na przestrzeni dekad przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), FAO oraz instytucje regionalne i obejmują szczegółowe wskaźniki mikrobiologiczne, chemiczne oraz fizyczne.
Jakość wody: patogeny i chemiczne zagrożenia
Autorzy raportu szczególny nacisk kładą na niebezpieczeństwo przenikania patogenów zawartych w wodzie do żywności produkowanej przez sektor rolny. Negatywne skutki zdrowotne dotyczą rolników i ich rodzin oraz konsumentów, często nieświadomych konsekwencji spożycia surowych czy niedogotowanych produktów. Jakość wody zależy nie tylko od obecności patogenów, ale również składu chemicznego, który może faworyzować wzrost plonów lub negatywnie wpływać na ich jakość oraz kondycję gleby. Mowa m.in. o zasoleniu, jonach pochodzących z nawozów, metalach ciężkich oraz nowo pojawiających się zanieczyszczeniach organicznych (CEC), pochodzących np. z leków.
Przewodnik FAO podpowiada, jak oceniać ryzyko związane z zanieczyszczeniem wody do irygacji, jak wybierać gatunki odporne na poszczególne związki chemiczne i w jaki sposób prowadzić nawadnianie, aby ograniczyć skalę zagrożenia. Autorzy wskazują też dobre praktyki w zakresie wysiewu, poprawy stanu gleby oraz fitoremediacji.
Akwakultura i hodowla zwierząt
Jakość wody stosowanej w rolnictwie wpływa nie tylko na plony roślinne, ale także na hodowlę ryb oraz zwierząt gospodarskich. W przypadku akwakultury przedostawanie się ścieków do zbiorników wodnych grozi ograniczeniem zasobów tlenu, podwyższeniem poziomu toksycznego dla ryb amoniaku, niebezpiecznymi zmianami pH wody oraz kumulacją metali ciężkich w mięsie. Raport proponuje kroki, które należy przedsięwziąć, aby zapewnić bezpieczeństwo pracownikom farm rybnych oraz końcowym konsumentom. Obejmują one m.in. oczyszczanie i odpowiednie przetwarzanie ryb po odłowie. Jednocześnie autorzy sugerują strategie redukcji zanieczyszczenia rzek dzięki odpowiedzialnym praktykom hodowlanym.
Zwierzęta hodowlane z jednej strony są źródłem ogromnych ilości azotu, który przedostaje się do cieków wodnych. Z drugiej, jakość wody wykorzystywanej do pojenia i irygacji pastwisk wpływa na zdrowie bydła i walory odżywcze mięsa oraz mleka. W przewodniku FAO uwzględniono więc wytyczne dla realizacji analizy zasobów wodnych, monitoringu stanu zdrowia dobytku oraz działań prewencyjnych, w tym ograniczenia przepływu zanieczyszczeń z hodowli do środowiska naturalnego.
Jakość wody w szerszym kontekście ekologicznym
Raport skupia się również na minimalizacji zagrożeń związanych z wpływem działalności rolniczej na stan rzek, strumieni i mokradeł. Należą do nich m.in. eutrofizacja, zamulanie czy zaburzenia naturalnego obiegu wody wskutek nadmiernej sedymentacji. Proponuje się szczegółowe wskaźniki oceny zdrowia ekosystemów wodnych, jak również dobre praktyki mitygujące ryzyko w tym zakresie.
W konkluzji raportu autorzy podkreślają znaczenie kompleksowego podejścia do gospodarki wodnej – od źródła do kranu. Adaptacyjne systemy zarządzania mają być odpowiedzią na niepewność i dynamikę, zaś nowoczesne technologie monitoringu i gromadzenia danych powinny ułatwiać podejmowanie prawidłowych decyzji, zwłaszcza w kontekście wykorzystania w rolnictwie wody gorszej jakości.
