Wodne wskaźniki monitorowania strategii Od pola do stołu

Pandemia COVID-19 oraz trwająca od dwóch lat wojna w Ukrainie pokazały ogromne znaczenie bezpiecznego i odpornego na kryzysy systemu żywnościowego, takiego, który funkcjonuje w każdych okolicznościach i pozwala na zapewnienie obywatelom dostępu do żywności w wystarczającej ilości i odpowiedniej jakości oraz w przystępnych cenach.

Strategia Od pola do stołu na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (zob. COM/2020/381) wskazuje na potrzebę stworzenia takiego rozwiązania oraz monitorowania transformacji w kierunku zrównoważonych systemów żywnościowych, które ograniczą obecny ślad środowiskowy i klimatyczny.

Strategia Od pola do stołu

Opublikowany 20 maja 2020 r. komunikat pod nazwą Strategia Od pola do stołu na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (COM/2020/381) jest kompleksowym podejściem uwzględniającym wyzwania związane ze zrównoważonymi systemami żywnościowymi, poprawą stylu życia, zdrowia oraz poprawą stanu środowiska naturalnego. Przygotowała go Komisja dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów.

Ponadto coraz częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk, takich jak niedobory wody, susze, podtopienia, powodzie, pożary lasów czy pojawianie się nowych agrofagów powoduje, że system żywnościowy może być zagrożony, a tym samym powinien jak najszybciej stać się bardziej zrównoważony i odporny na różnego rodzaju zagrożenia i kryzysy.

Cel strategii Od pola do stołu

Jak wskazano w strategii Od pola do stołu, systemy żywnościowe pozostają nadal jednym z głównych czynników napędzających zmianę klimatu i degradację środowiskową. Dlatego podkreśla ona potrzebę pilnego zmniejszenia zależności od pestycydów i środków przeciwdrobnoustrojowych, ograniczenia nadmiernego nawożenia, wzmocnienia rolnictwa ekologicznego, poprawy dobrostanu zwierząt oraz odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej.

Przyjęcie zaproponowanych przez Komisję założeń wymusi między innymi wprowadzenie ambitnych i daleko idących działań, w tym nowych legislacji, które pozwolą na zmniejszenie zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby oraz środowiska przyrodniczego. Wskazuje się również, że nie bez znaczenia dla potrzeb realizacji wspomnianych wyżej celów są nasze przyzwyczajenia konsumenckie oraz nasza dieta.

Unijne systemy żywnościowe

Zgodnie z szacunkami Komisji ds. Biznesu i Zrównoważonego Rozwoju z 2017 r. systemy żywnościowe i rolne powiązane z celami zrównoważonego rozwoju na szczeblu globalnym mogłyby dostarczać pełnowartościowej i przystępnej cenowo żywności dla rosnącej liczby ludności na świecie, pomóc w odbudowie kluczowych ekosystemów i stworzyć nową wartość ekonomiczną w wysokości ponad 1,8 bln euro do 2030 r.

Ponadto, jak wskazuje strategia Od pola do stołu, unijne rolnictwo jest jednym z ważniejszych systemów żywnościowych na świecie i ograniczyło emisje gazów cieplarnianych o 20 proc. od 1990 r., tj. z poziomu 543,25 mln gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla w 1990 r. do 438,99 mln gigaton w 2017 r. Nadal jednak wskazuje się, że produkcja, przetwórstwo, sprzedaż detaliczna, pakowanie i transport żywności w znacznym stopniu przyczyniają się do zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby oraz do emisji gazów cieplarnianych.

Monitorowanie realizacji celów strategii Od pola do stołu

Strategia Od pola do stołu zakłada, że Komisja Europejska będzie regularnie gromadzić dane w celu kompleksowej oceny skumulowanego wpływu wszystkich działań w ramach strategii Od pola do stołu na konkurencyjność, środowisko i zdrowie. Model zrównoważonego rozwoju systemu żywnościowego składa się z:

• 3 obszarów tematycznych: środowiskowego, społecznego (obejmującego zdrowie) i ekonomicznego;
• 13 tematów;
• 40 domen, które powiązane są z jednym lub wieloma celami strategii Od pola do stołu.

Do monitorowania zrównoważonego zarządzania zasobami oraz wykorzystywania ich dla potrzeb strategii Od pola do stołu proponuje się między innymi takie wskaźniki odnoszące się do wody, jak:

• wykorzystanie wody w rolnictwie – Water Exploitation Index Plus (WEI+);
• jakość wód – azotany w wodach podziemnych (w ramach domeny zanieczyszczenia);
• zużycie wody w rolnictwie (w ramach domeny zużycie wody);
• obszar nawadniany (w ramach domeny zużycie wody);
• ponowne wykorzystanie oczyszczonych ścieków do nawadniania (water re-use) (w ramach domeny zużycie wody);
• erozja gleby powodowana przez wodę (w ramach domeny gleba i ziemia);
• bilans składników pokarmowych brutto – azot (w ramach domeny gleba i ziemia);
• bilans składników pokarmowych brutto – fosfor (w ramach domeny gleba i ziemia).

Ponadto, w ramach domeny ślad konsumpcji, proponuje się wprowadzenie między innymi następujących wskaźników:

• eutrofizacja;
• zużycie wody;
• ekotoksyczność wód słodkich;
• zmiana klimatu.

Przy czym przyjmuje się, że ślad konsumpcyjny to zestaw 16 wskaźników opartych na ocenie cyklu życia, których celem jest ilościowe określenie wpływu spożycia żywności na środowisko, zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i poszczególnych państw członkowskich.

Strategia Od pola do stołu a Plan Strategiczny Wspólnej Polityki Rolnej

Wspólna Polityka Rolna (WPR), jak wskazuje Komisja Europejska, ma być kluczowym narzędziem transformacji w kierunku zrównoważonego systemu żywnościowego. Dlatego w ostatniej reformie WPR skupiono się na zrównoważonym charakterze rolnictwa. Powiązano wsparcie w ramach WPR z przepisami w zakresie środowiska, klimatu i bezpieczeństwa żywnościowego. Do konieczności realizacji celów i monitorowania wyników strategii Od pola do stołu odnosi się również wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie planów strategicznych WPR.

Komisja Europejska w ramach WPR zaplanowała obszary interwencji odnoszące się bezpośrednio do wody przede wszystkim w zakresie celu Składniki pokarmowe i przewidziała następujące wskaźniki:

• Wskaźnik 1 (W1): odsetek stacji monitorowania wód podziemnych, w których stężenie azotanów przekracza 50 mg/l (w stosunku do średniej z okresu referencyjnego, tj. 2012-2015);
• Wskaźnik 2 (W2): bilans azotu brutto w kg/ha wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych (w stosunku do danych z okresu referencyjnego, tj. 2012-2014). Wskaźnik ten proponowany jest również jako element monitorowania strategii Od pola do stołu w ramach domeny gleba i ziemia.
• Wskaźnik 3 (W3): bilans fosforu brutto w kg/ha wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych (w stosunku do danych z okresu referencyjnego, tj. 2012-2014). Wskaźnik ten proponowany jest również jako element monitorowania strategii Od pola do stołu w ramach domeny gleba i ziemia.

W przypadku Polski dane z okresów referencyjnych wynoszą odpowiednio: W1: 5,6 proc., W2: 48, W3: 2. Natomiast przyjęte dla Polski cele odnośnie do wyżej wspomnianych wskaźników można znaleźć w krajowym Planie Strategicznym WPR.