Pastwiskowanie zwierząt gospodarskich

Pastwiskowanie to system żywienia czy utrzymania zwierząt?

Obecne prawo krajowe nie uwzględnia szczegółowych rozwiązań i regulacji w zakresie systemu utrzymywania bydła cały rok na pastwisku, bez budynków czy wiat przeznaczonych dla zwierząt.

Polskie prawo mówi o systemie otwartym, który polega na grupowym utrzymaniu zwierząt i pastwiskowaniu na ogrodzonej, ograniczonej powierzchni rodzimego gruntu, ze stałym dostępem do wody i żywieniem nie tylko opartym o pastwiskowanie, ale również o dostarczaną przez hodowcę paszę. W praktyce system otwarty odpowiada amerykańskim feedlotom – niewielkiej przestrzeni o dużej obsadzie zwierząt, gdzie wymagane jest dokarmianie paszą dowożoną spoza pastwiska.

W Polsce system pastwiskowy nie jest szczegółowo uregulowany w prawie i jest to systemem żywienia, a nie utrzymania zwierząt.

Warto podkreślić, że żywienie pastwiskowe to pracochłonne wyzwanie – wymaga częstych zmian pastwiska oraz dużej dbałości o nie. Stadu system pastwiskowy stwarza natomiast bardzo dobre warunki dobrostanowe, które poprawiają zdrowie, odporność czy parametry rozrodu.

W niektórych krajach Unii Europejskiej, specjalizujących się w produkcji wołowiny z ras mięsnych, całoroczne pastwiskowanie, jako system utrzymania zwierząt, jest powszechnie stosowane. Taki rodzaj utrzymania wydaje się również właściwy na obszarach górskich przy łagodniejszym klimacie.

Czym jest pastwisko?

Pastwisko to trwały użytek zielony, użytkowany w celach żywieniowych, najczęściej z okresowym przebywaniem zwierząt na pojedynczej kwaterze.

Na pastwiskach stosuje się nawożenie, a w systemie utrzymania – nie.

Podczas pastwiskowania zwierzęta pozostają w sąsiedztwie cieków wodnych przez krótki czas. Nie obowiązują wówczas przepisy dotyczące odległości od wody, w przeciwieństwie do systemu otwartego, dla którego wymogi programu azotanowego w tym zakresie należy stosować. Wynika to z faktu, że w systemie otwartym zwierzęta pozostają w tym samym miejscu i znacznym zagęszczeniu przez cały rok, co może stwarzać ryzyko zanieczyszczenia wód azotanami.

Program azotanowy – rozwiązania dotyczące pastwiskowania i systemu otwartego

Zmieniony w 2023 r. program azotanowy wprowadza następujące odniesienia do pastwiskowania oraz systemu otwartego:

• Zgodnie z definicją „system otwarty”, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2022 r. poz. 572 i 2375), polega na grupowym utrzymaniu zwierząt bez wykorzystywania budynków i pastwiskowania na ogrodzonej, ograniczonej powierzchni rodzimego gruntu, ze stałym dostępem do wody i żywieniem opartym na dostarczanej przez hodowcę paszy.
• Całoroczne pastwiskowanie przeżuwaczy nie jest systemem otwartym i nie wymaga posiadania płyt oraz zbiorników do przechowywania nawozów naturalnych (odchodów zwierzęcych). Należy jednak pamiętać, że w przypadku korzystania z pastwiska jako częściowego pokrycia zapotrzebowania pokarmowego przez część roku, hodowcę obowiązują zapisy programu azotanowego odnośnie do miejsc przechowywana nawozów naturalnych.
• Przy wyliczaniu powierzchni/pojemności miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stosuje się odpowiednie współczynniki odliczenia pastwiskowania.
• Dawka azotu z nawozów naturalnych na obszarach pastwisk nie może przekroczyć 170 kg N/rok.
• W systemie otwartym i półotwartym depozycja nawozów naturalnych na dostępną powierzchnię gruntu nie może przekroczyć 170 kg N/ha/rok.
• Dla pastwiskowania zwierząt przeżuwających i koniowatych, jako sposobu ich żywienia z wyłączeniem systemu otwartego, a ze szczególnym uwzględnieniem całorocznego utrzymania na pastwisku, jeśli pozwalają na to warunki klimatyczne, przyjmuje się skrócony obieg pierwiastków dla nawożenia nawozami naturalnymi. Ilość wprowadzonego do obiegu z nawozami naturalnymi azotu (N) i fosforu (P) w trakcie pastwiskowania limitowana jest przez produktywności zielonej lub suchej masy runi pastwiska, określonej w schemacie żywienia dla każdej grupy technologicznej gatunków przeżuwaczy i koniowatych. Przyjmuje się, że depozycja N i P z naturalnego nawożenia/defekacji równoważy pobranie tych składników z zielonki. Straty w tym skróconym cyklu obiegu pierwiastków pokrywane są przez nawożenie mineralne, podlegające obowiązkowi bilansowania.

Dawka 170 kg azotu z nawozów naturalnych na hektar rocznie

Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo wodne, roczna dawka nawozów naturalnych (odchodów zwierzęcych) wykorzystywanych rolniczo nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Aby spełnić ww. wymóg, obsada zwierząt gospodarskich na hektar powinna wynosić ok. 2,2 DJP. Szczegółowy sposób wyliczania dawki i obsady zwierząt określa program azotanowy.

Za użytki rolne, zgodnie z art. 2 ust. 1 akapit drugi lit. f rozporządzenia nr 1305/2013, przyjmuje się każdy obszar zajmowany przez grunty orne, trwałe użytki zielone i pastwiska trwałe lub uprawy trwałe.

Wsparcie dla pastwiskowania krów mlecznych w ramach środków UE

W ostatnich latach zachętą do wypasu krów mlecznych było wsparcie finansowe w ramach działania „Dobrostan zwierząt” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (wariant 2.1. Dobrostan krów mlecznych – wypas). Kryterium skorzystania z tej formy wparcia to konieczność zapewnienia krowom mlecznym co najmniej 120 dni wypasu bez uwięzi, pomiędzy 1 kwietnia a 15 października, przez minimum 6 godzin dziennie oraz prowadzenie rejestru wypasu.

Wsparcie pastwiskowania, utrzymania zwierząt w systemie otwartym przewidziane zostało również w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 – 2027.