English
Definicji i klasyfikacji powodzi jest wiele. Powodzie mają różną skalę (lokalne, regionalne, krajowe), genezę (opadowe, roztopowe, sztormowe, zimowe) czy przebieg (długotrwałe, błyskawiczne), natomiast łączy je wspólny mianownik – straty. Potencjalne negatywne skutki powodzi mogą dotyczyć życia i zdrowia ludzi, szkód w środowisku, dziedzictwie kulturowym oraz działalności gospodarczej. Dlatego też każdy z nas powinien mieć możliwość sprawdzić, czy grozi mu powódź.
Powódź – informacje o zagrożeniu i ryzyku
Kwestie powodziowe od 2007 r. reguluje w Europie tzw. dyrektywa powodziowa (2007/60/WE). Obliguje ona wszystkie kraje członkowskie UE do planowania działań z zakresu ochrony przed powodzią oraz zmiany podejścia w zakresie dotychczasowej ochrony przeciwpowodziowej na rzecz zarządzania ryzykiem powodziowym.
Aby skutecznie wypełnić cele dyrektywy, w ramach tak zwanych sześcioletnich cykli planistycznych, opracowywany jest szereg dokumentów. W czasie jednego pełnego cyklu przewiduje się wykonanie następujących opracowań:
- wstępna ocena ryzyka powodziowego – WORP – wskazuje obszary, na których istnieje lub jest prawdopodobne znaczące ryzyko powodzi (obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi – ONNP);
- mapy zagrożenia powodziowego – MZP – określające obszary, które mogą być zalane w przypadku wystąpienia powodzi o określonych prawdopodobieństwach (niskim – powódź raz na 500 lat – 0,2%; średnim – powódź raz na 100 lat – 1%; wysokim – powódź raz na 10 lat – 10%);
- mapy ryzyka powodziowego – MRP – określające potencjalne szkody związane z powodzią;
- plany zarządzania ryzykiem powodziowym – PZRP – dokumenty zawierające opis celów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz katalog działań służących osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym z uwzględnieniem ich priorytetu.
Dokumenty tworzone są w konkretnym ciągu logicznym. Wstępnie określane są obszary historycznie i prawdopodobnie narażone na powódź. Następnie opracowywane są dla nich mapy zagrożenia powodziowego, które precyzyjnie wskazują obszary zalane. Powstają one w oparciu o dostępne dane (o powierzchni terenu, o istniejących obiektach, o danych hydro-meteo) i z zastosowaniem dedykowanych narzędzi (do modelowania – symulacje określonych scenariuszy). Dla tychże zagrożonych obszarów przygotowane są mapy ryzyka powodziowego, które prezentują informacje przydatne w przypadku powodzi: liczbę mieszkańców, obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym (np. przedszkola, szpitale), obszary objęte ochroną przyrody, obiekty zagrażające zanieczyszczeniem środowiska (np. zakłady przemysłowe), obiekty dziedzictwa kulturowego i informacje o działalności gospodarczej prowadzonej na tych obszarach. Komplet danych i materiałów stanowi podstawę dla planowania odpowiednich działań, które pozwolą to zagrożenie, ryzyko i ewentualne szkody ograniczyć – zestaw takich procedur zawierają plany zarządzania ryzykiem powodziowym.
Dyrektywa powodziowa kładzie szczególny nacisk na zapobieganie, ochronę, przygotowanie oraz informowanie społeczeństwa. Wiedza o zagrożeniu i ryzyku powodziowym jest niezwykle istotna, gdyż przyczynia się do racjonalnego zagospodarowania terenów zagrożonych poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne oraz prowadzenie innych działań i inwestycji. Zgodnie z prawem, obowiązek zapewnienia ochrony przed powodzią leży po stronie Wód Polskich, administracji rządowej i samorządowej, natomiast w obliczu żywiołu niezwykle ważna jest świadomość społeczna, zarówno na etapie prewencji (czas przed powodzią), jak w trakcie zdarzenia powodziowego (reagowanie). W niniejszym artykule chcielibyśmy się skupić na etapie przedpowodziowym, czyli skąd mam wiedzieć, czy mi grozi powódź i co to oznacza.
Gdzie mogę się dowiedzieć, czy grozi mi powódź?
Najważniejszym opracowaniem, które precyzyjnie wskazuje narażone na powódź obszary są mapy zagrożenia powodziowego. Opracowywane przez Wody Polskie są dostępne na ich stronie internetowej. Dedykowany Hydroportal (zbliżony charakterem do GEOPORTALU) zawiera cały szereg informacji o gospodarce wodnej, w tym obszary zagrożenia powodziowego: Hydroportal | ISOK.
Na stronie będącej portalem mapowym, poprzez opcje wyszukiwania, dość szybko możemy znaleźć swoją miejscowość lub nawet działkę i sprawdzić, czy nasz dom, mieszkanie, działka, ich okolica zlokalizowane są w obszarze zagrożenia powodziowego. Możemy też wyczytać np. głębokość wody 10%, 1% lub 0,2% i dowiedzieć się, jak wysoki może być poziom zalania.
Techniczny, syntetyczny przewodnik dla mieszkańca, inwestora, ekspertów branżowych został przygotowany przez Wody Polskie i dostępny jest na stronie internetowej. Można tam znaleźć także kompletną dokumentację techniczną dla użytkownika, opracowaną przez wykonawcę portalu.
Należy jednak w tym miejscu zwrócić uwagę, że mapy zagrożenia powodziowego, choć opracowane na szeroką skalę (blisko 30 tys. km rzek w kraju, obszar całego wybrzeża), obrazują jedynie wybrane typy powodzi i nie wszystkie cieki. Opracowano je dla zagrożenia powodzią od strony rzek, od strony morza oraz od strony awarii urządzeń hydrotechnicznych – wałów przeciwpowodziowych lub zapór w zbiornikach retencyjnych. Co istotne, mapy nie prezentują informacji o powodziach lub podtopieniach wywoływanych oddziaływaniem sieci kanalizacyjnych, z którymi w ostatnich latach borykamy się najczęściej. Z uwagi na specyfikę tego typu powodzi i podział kompetencji między strukturami rządowymi i samorządowymi, kwestia zarządzania wodami opadowymi w mieście, jak również ochrona przed tymi zjawiskami, leży głównie w kompetencjach władz samorządowych. Niektóre miasta w Polsce posiadają już stosowne opracowania lub są w trakcie ich tworzenia. Natomiast starając się ujednolicić w skali kraju podejście do powodzi miejskich w najbliższym roku, Wody Polskie planują opracować poradnik w zakresie identyfikacji obszarów zagrożonych wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych.
Mieszkam na obszarze zagrożenia powodziowego, co dalej?
Mieszkam lub planuję zamieszkać na obszarze zagrożenia powodziowego – co to oznacza dla mnie? Zasięgi obszarów szczególnego zagrożenia powodziowego (powódź raz na 100 lat i powódź raz na 10 lat) są wprowadzane do wielu dokumentów, w tym m.in. do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, gminnego programu rewitalizacji, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz w decyzji o warunkach zabudowy. Szczególnie ten ostatni dokument może być interesujący dla osób, które dopiero planują budowę swojego wymarzonego domu. Należy podkreślić, iż nie zawsze fakt posiadania domu lub działki na obszarze szczególnego zagrożenia powodziowego oznacza brak możliwości dalszego rozwoju lub budowy. Wszystko zależy od poziomu zagrożenia (głębokość zalewu według MZP). Dla najniższego poziomu zagrożenia (poziom zalania do 50 cm) dopuszczalne są zwolnienia z zakazów zabudowy na określonych w decyzji warunkach. Tak restrykcyjne obostrzenia nie obowiązują dla obszarów zagrożenia powodziowego opracowanych w scenariuszu dla powodzi o niskim prawdopodobieństwie (raz na 500 raz) oraz powodzi od awarii urządzeń hydrotechnicznych (wały, zapory). Bez względu jednak na poziom zagrożenia, dobrze jest mieć świadomość istniejącego ryzyka, co jest niezwykle ważne, zwłaszcza w momencie, kiedy mam do czynienia z dużą powodzią, jak chociażby te z lat 1997 i 2010. Poprzez właściwe planowanie przestrzenne, wprowadzane ograniczenia w zabudowie lub specjalne ustalenia można z powodzeniem zminimalizować ryzyko powodziowe i uniknąć wielu strat.
Zwykle zagrożenia nie można wyeliminować całkowicie, natomiast każdego roku prowadzone są dziesiątki różnych inwestycji i działań, które mają zwiększyć bezpieczeństwo powodziowe na terenie całego kraju. Dla obszarów zidentyfikowanych jako najbardziej zagrożone (obszary problemowe) planowane są działania, które mają to zagrożenie zredukować. Są one wymienianie w planach zarządzania ryzykiem powodziowym i ich kolejnych aktualizacjach. Najnowsze założenia dla obszarów dorzeczy (Wisły, Odry, Pregoły, Dunaju i Łaby) zostały przyjęte w postaci rozporządzeń Ministra Infrastruktury z dnia 18 października 2022 r. i zaczną obowiązywać od 23 marca 2023 r. Dokumenty są dostępne na stronie Ministerstwa Infrastruktury oraz stronie projektu PZRP. Także na Hydroportalu Wód Polskich możemy sprawdzić, czy dla mojej okolicy zaplanowano działania przeciwpowodziowe. Mogą to być typowo hydrotechniczne rozwiązania, takie jak budowa i odbudowa obwałowań lub polderów, ale także szereg działań nietechnicznych (oznaczone jako „inne”), m.in. związanych z odtwarzaniem retencji naturalnej, budową systemów ostrzegania powodziowego lub działania edukacyjnymi.
Powódź – zwiększanie świadomości społecznej
Zdecydowanie największym wyzwaniem jest dotarcie do jak największej liczby osób mieszkających na obszarach zagrożenia powodziowego, które są realnie narażone na niebezpieczeństwo. Podczas opracowywania planów zarządzania ryzykiem powodziowym prowadzono ogólnopolskie kampanie informacyjne pod hasłami „Powódź. Mnie to nie dotyczy…” (2014 – 2015) i „Stop powodzi” (2020 – 2022) wraz z szeregiem działań i akcji mających na celu zwiększenie świadomości społecznej w temacie. Przygotowano również wiele materiałów edukacyjnych, konkretnych scenariuszy lekcji, które z powodzeniem mogą być wykorzystywane przez nauczycieli i edukatorów na obszarze całego kraju. Budowę prawidłowych wzorców i świadomości najlepiej zacząć od najmłodszych lat. Wciąż jednak wiele jest do zrobienia. W dobie postępujących zmian klimatu i ich tak bardzo odczuwalnych każdego roku konsekwencji, w tym dotkliwych powodzi i podtopień, każdy z nas może w prosty sposób dowiedzieć się więcej o zagrożeniu powodziowym i realizowanych działaniach w zakresie prewencji.
Więcej dostępnych informacji na temat istniejących dokumentów planistycznych lub etapów realizacji ich kolejnych aktualizacji można znaleźć na stronach Wód Polskich: www.powodz.gov.pl oraz www.stoppowodzi.pl.
