Prace ziemne w sąsiedztwie zbiorników wodnych – podstawy prawne

Nieruchomości położone w sąsiedztwie zbiorników wodnych są bardzo chętnie zagospodarowywane zarówno na cele rekreacyjne, jak i gospodarcze. Efektywne ich wykorzystanie bardzo często wiąże się z koniecznością przeprowadzenia niwelacji terenu oraz nawiezienia mas ziemnych w celu ich wyrównania. W praktyce bardzo często zapomina się jednak o tym, że prace ziemne muszą odpowiadać standardom wynikającym z postanowień ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r., poz. 1587) oraz ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2023 r., poz. 1478 z późn. zm.). Dlatego warto je przypomnieć oraz zwrócić uwagę na to, jakie ograniczenia w tym zakresie obowiązują.

Masy ziemne a odpady

W procesie niwelacji terenu bardzo często są wykorzystywane masy ziemne. Analizując możliwość ich wykorzystania w procesie zagospodarowywania terenu, należy przypomnieć, że zgodnie z postanowieniami art. 2 pkt 3 ustawy o odpadach, przepisów tego aktu prawnego nie stosuje się do „niezanieczyszczonej gleby i innych materiałów występujących w stanie naturalnym, wydobytych w trakcie robót budowlanych, pod warunkiem, że materiał ten zostanie wykorzystany do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie, na którym został wydobyty”.

Dlatego też w orzecznictwie podkreśla się, że „Przepisy ustawy z 2012 r. o odpadach nie znajdują zastosowania jedynie do niezanieczyszczonej gleby i innych materiałów występujących w stanie naturalnym, wydobytych w trakcie robót budowlanych, jedynie wówczas, gdy zostaną one wykorzystane do celów budowlanych w stanie naturalnym i to na terenie, na którym zostały wydobyte (podkreślenie K.G). A zatem, gleba i materiały muszą zostać wykorzystane, po pierwsze, do celów budowlanych i, po drugie, na terenie, na którym zostały wydobyte. (Wyrok NSA z 19.04.2018 r., II OSK 2655/17, LEX nr 2493927).

Jeżeli zatem prace ziemne miałyby zostać przeprowadzone poza granicami nieruchomości, na której powstały masy ziemne, to materiał zostanie potraktowany jako odpad. W związku z tym podmiot zamierzający go wykorzystać, bez względu na to, czy jest to związane z działalnością gospodarczą, czy nie, będzie musiał spełnić wymagania obowiązujące w zakresie zagospodarowania odpadów.

Przed wykorzystaniem mas ziemnych musi uzyskać zezwolenie na zbieranie lub przetwarzanie odpadów na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy o odpadach. Wyjątki od tej reguły zostały wprowadzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne (niebędące przedsiębiorcami) mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz.U. z 2016 r., poz. 93). Określono w nim zamknięty katalog odpadów oraz metod, które mogą być wykorzystane bez konieczności uzyskania zezwolenia.

Dla przykładu wskazano, że w przypadku odpadowych mas ziemnych współczynnik przy tego typu wykorzystaniu wynosi 200 kg/m². W związku z tym, jeśli np. osoba fizyczna, niebędąca przedsiębiorcą, będzie chciała wykorzystać odpadowe masy ziemne w mniejszej ilości, to będzie mogła zrobić to bez konieczności uzyskiwania zezwolenia. Jeśli jednak współczynnik wykorzystywanych odpadów byłby wyższy, to zezwolenie jest niezbędne.

Wykorzystanie odpadów w sąsiedztwie zbiorników wodnych

Brak konieczności uzyskania zezwolenia na wykorzystanie odpadów w celu niwelacji terenu nie zwalnia jednak z konieczności przestrzegania innych ograniczeń prawnych. Z punktu widzenia wykorzystania odpadów w sąsiedztwie zbiorników wodnych w pierwszej kolejności należy przypomnieć ograniczenia wynikające z art. 77 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego zgodnie, z którym zakazuje się wprowadzania do wód odpadów w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy. Jeżeli zatem z ewidencji gruntów będzie wynikało, że w miejscu, prowadzenia prac ziemnych znajduje się zbiornik wodny, to znaczy, że wykorzystanie odpadów na tym terenie, bez względu na ich rodzaj, będzie zabronione.

Mówiąc o granicach zbiorników wodnych, nie można zapominać również o postanowieniach art. 220 ust. 1 Prawa wodnego zgodnie, z którym „Linię brzegu dla cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych stanowi krawędź brzegu lub linia stałego porostu traw albo linia, którą ustala się według średniego stanu wody z okresu co najmniej ostatnich 10 lat.” W praktyce zatem podmiot przeprowadzający prace ziemne związane z wykorzystaniem odpadów w sąsiedztwie zbiorników wodnych będzie musiał precyzyjnie ustalić ich granice. W przeciwnym razie może się bowiem okazać, że prowadzi prace na terenie zbiornika wodnego, a zatem z naruszeniem obowiązujących reguł.

Wprowadzanie odpadów do wód (nawet jeśli te czasowo nie występują) stanowi wykroczenie określone w art. 478 pkt 6 Prawa wodnego, zagrożone karą grzywny. Pamiętanie o tych ograniczeniach, jest o tyle istotne, że zakaz wprowadzania odpadów do wód ma charakter bezwzględny i obowiązuje nawet w przypadku wykorzystywania odpadów w sposób nie wymagający uzyskania zezwolenia. Z obowiązku jego przestrzegania nie zwalnia również uzyskanie takiej decyzji. Niestety w praktyce często się o tym zapomina.

Prace ziemne a zmiana stosunków wodnych na gruncie

Planując prace ziemne nie można zapominać również o ograniczeniach wynikających z art. 234 ust. 1 Prawa wodnego zgodnie, z którymi „Właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może:

1. zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich;
2. odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.”

W praktyce podkreśla się, że: „W przypadku szkód związanych ze zmianą stosunków wodnych na gruncie, za zmianę uchodzić może każde działanie, którego efektem jest zmiana ilościowa wody (tj. zwiększenie się bądź zmniejszenie ilości wody na gruncie) oraz zmiana w zakresie jej przepływu przez grunt. Jest to zatem takie działanie, które ingeruje w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi i hydrologicznymi.

Zmiana ta może polegać na zmianie kierunku odpływu znajdującej się na gruncie wody opadowej bądź kierunku odpływu ze źródeł poprzez np.: wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich; nawiezienie ziemi w celu podwyższenia terenu; usunięcie ziemi w celu obniżenia terenu; wykopanie rowu; zasypanie istniejącego rowu; utwardzenie powierzchni działki kostką brukową; wzniesienie murowanego ogrodzenia; wykopanie studni i pobór z niej takiej ilości wody, która spowoduje obniżenie poziomu lustra na gruntach sąsiednich. Zmianą kierunku spływu wody – w rozumieniu art. 234 ustawy jest również zmiana kąta spadku wody.” (Wyrok WSA w Gliwicach z 22.09.2023 r., II SA/Gl 647/23, LEX nr 3618498).

W związku z tym prowadząc prace np. niwelacyjne, należy ocenić również, czy nie wpłyną one na zmianę stosunków na gruncie. Przestrzeganie standardów wykorzystania odpadów (w tym odpadowych mas ziemnych) nie gwarantuje, że nie doprowadzi to do zmiany stosunków wodnych na gruncie. Okoliczność ta nie jest bowiem analizowana w procesie wydawania decyzji stanowiących podstawę zagospodarowania odpadów. Jeżeli zaś prace ziemne spowodują zmiany stosunków wodnych, to na podstawie art. 234 ust. 2 Prawa wodnego na właściciela może zostać nałożony obowiązek ich przywrócenia.

Konkluzje

Dlatego też podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że wykorzystanie odpadów w sąsiedztwie zbiorników wodnych musi odbywać się z zachowaniem szczególnej ostrożności. Ograniczenia z tym związane mogą bowiem wynikać zarówno z przepisów stanowiących podstawę gospodarki wodnej, jak i zagospodarowania odpadów. Spełnienie tylko tych drugich nie daje gwarancji uwzględnienia wszystkich ograniczeń. W związku z tym w przyszłości warto wprowadzić reguły kolizyjne, określające np. w jaki sposób wpływ na wody powinien być uwzględniony w procesie wydawania decyzji stanowiących podstawę zagospodarowania odpadów.