English
Dnia 9 listopada br. Najwyższa Izba Kontroli zaprezentowała wyniki inspekcji przeprowadzonej w związku z realizacją Programu Wieloletniego „Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską”. Wnioski z kontroli są jednoznaczne – przekop przez Mierzeję Wiślaną okazał się źle zaplanowany, a w trakcie prac dopuszczono się poważnych zaniedbań, nierzetelności, a nawet łamania prawa.
Założenia Programu Wieloletniego
Przekop przez Mierzeję Wiślaną to projekt, którego głównym celem miało być zapewnienie bezpieczeństwa i wzrost dobrobytu w regionie. Z założenia budowa kanału żeglugowego ma umożliwiać statkom morskim całoroczny dostęp do Elbląga, co zwiększy znaczenie miasta jako portu europejskiego. Projekt, oprócz samego przekopu, obejmuje budowę infrastruktury towarzyszącej, toru wodnego do Zatoki Elbląskiej oraz modernizację wejścia do portu w tym mieście.
Całkowita wartość inwestycji oszacowana została na 880 mln zł, które to środki w całości pochodzą z budżetu państwa. Stosowną uchwałę w sprawie Programu Wieloletniego przyjęto 24 maja 2016 r. Na dysponenta środków wyznaczono Ministra Infrastruktury, zaś na wykonawcę Urząd Morski w Gdyni.
Nieprawidłowości na etapie przygotowania
Ukończona w kwietniu br. kontrola NIK wykazała, że Minister niewłaściwie przygotował Program, bazując na nierzetelnych opracowaniach przygotowanych przez dyrektora UM w Gdyni. Oparte na nieaktualnych danych wyliczenia nie pozwoliły oszacować rzeczywistych potrzeb rzeczowo-finansowych projektu. W rezultacie wartość przedsięwzięcia wzrosła o 125 proc., osiągając prawie 2 mld zł.
Już w czerwcu 2019 r., gdy dyrektor UM podpisał pierwszą umowę budowlaną na sumę 991 mln zł, wiadomo było, że przekop przez Mierzeję Wiślaną przekroczy poziom opłacalności. Minister nie poinformował jednak o tym fakcie Rady Ministrów. Przyczyną wzrostu kosztów był fakt, że konieczne okazało się zrealizowanie dodatkowych zadań, których nie uwzględniono na etapie planowania.
Przekop przez Mierzeję Wiślaną jako przykład źle prowadzonej inwestycji
W maju 2023 r. Rada Ministrów zwiększyła środki przeznaczone na inwestycję do blisko 2,13 mld zł i wydłużyła czas na jej realizację do 2024 r. Jeszcze przed podpisaniem przez Prezesa Rady Ministrów stosownej uchwały Minister Infrastruktury zapewnił dyrektora UM o przyznaniu dodatkowych funduszy. Według NIK było to jawne naruszenie zasad dysponowania środkami publicznymi.
NIK wnioskuje, że działania dyrektora UM wielokrotnie wykraczały poza przepisy, a Minister tę sytuację akceptował i usprawiedliwiał. Dyrektor wykazał się nierzetelnością przy sporządzaniu dokumentacji przetargowej i planów finansowych. Zespół zobowiązany do realizacji Programu Wieloletniego powołany został z trzyletnim opóźnieniem, a procedury jego funkcjonowania były wadliwe.
Przekop przez Mierzeję Wiślaną był zagrożony w 2021 r., kiedy Urzędowi Morskiemu zabrakło środków na prowadzenie dalszych prac inwestycyjnych. W ocenie NIK dyrektor UM dopuścił się naruszenia zasad rzetelności, legalności, gospodarności i celowości. Stwierdzono, że 13 umów zostało zawartych z jawnym przekroczeniem uprawnień, a niektóre wydatki były całkiem nieuzasadnione.
Aż 160 ze 161 zadań zrealizowanych zostało z opóźnieniem sięgającym nawet 2017 dni. Koszty nieprawidłowości wyniosły ponad 381 tys. zł, z czego 213 tys. wydatkowano w sprzeczności z prawem podatkowym. Z kontroli wynika również, że doszło do poważnych zaniedbań w zakresie ustanowienia nadzorów architektonicznego i inwestorskiego, a część robót budowlanych odebrana została przez osoby bez uprawnień. Ani dyrektor UM, ani Minister Infrastruktury nie prowadzili też wymaganej uchwałą RM sprawozdawczości. Zarzuty pojawiły się również pod adresem dyrektora Zarządu Portu Morskiego Elbląg (ZPME), który nie dopełnił swoich zobowiązań w związku z przygotowaniem strategii oraz zarządzania gruntami.
Wnioski NIK w sprawie budowy kanału przez Mierzeję Wiślaną
Negatywne wyniki kontroli skłoniły NIK do sformułowania szeregu zaleceń pod adresem Prezesa Rady Ministrów, Ministra Infrastruktury oraz dyrektora UM w Gdyni. Premier został zobowiązany do wzmocnienia mechanizmów kontroli nad Ministrem i zagwarantowania, że działania zawarte w Programach rozwoju będą adekwatne do planowanych rezultatów.
Minister powinien wzmocnić kontrolę nad zgodnością działań z przepisami prawa oraz celowością i oszczędnością wydatków. NIK wnosi również o przeprowadzenie ewaluacji dotychczasowej realizacji Programu celem identyfikacji czynników ryzyka. Od dyrektora UM oczekuje się terminowego kończenia prac, zawierania umów w czasie i kwotach przewidzianych Programem, gospodarnego dokonywania wydatków oraz prowadzenia prawidłowego nadzoru inwestorskiego.
W ocenie NIK przekop przez Mierzeję Wiślaną, po uwzględnieniu dodatkowych prac niezbędnych do wykonania w porcie elbląskim, mimo wszystko może przyczynić się do rozwoju regionu, ale w sposób znacznie mniej optymistyczny niż przewidywano.
