English
W ostatnich latach obserwujemy narastający problem suszy, który dotyka wiele regionów na całym świecie, w tym Polskę. Oprócz widocznych skutków braku opadów, takich jak niskie stany wód w rzekach i przesuszenie gleby, również wody podziemne doświadczają niedoborów.
Z suszą w wodach podziemnych mamy do czynienia w przypadku regionalnego obniżenia poziomu wód podziemnych, które następuje po okresie niedoboru opadów. Charakteryzuje się ona zmniejszeniem ilości wód podziemnych, a poprzedzają ją zazwyczaj trzy poprzednie rodzaje susz.
Susza hydrogeologiczna – przyczyny
Susza hydrogeologiczna w Polsce to kompleksowy problem, który wynika z wielu różnorodnych czynników. Niedostateczne opady stanowią jedną z głównych przyczyn tej sytuacji. W ostatnich latach obserwuje się coraz większe wahania ilości i rozkładu opadów, co prowadzi do niedoboru wody w regionach zasilanych przez zasoby wody podziemnej.
Wzrost zapotrzebowania na wodę jest kolejnym istotnym czynnikiem pogłębiającym problem. Dynamiczny rozwój przemysłu, rolnictwa i gospodarstw domowych powoduje wykorzystanie zasobów wodnych przekraczające naturalne możliwości ich uzupełniania. W wyniku intensywnego użytkowania wód podziemnych w celu zaspokojenia potrzeb różnych sektorów gospodarki, dochodzi do deficytu, szczególnie w okresach suszy.
Susza hydrogeologiczna wiąże się z niewłaściwymi praktykami rolniczymi. Nadmierna irygacja czy uprawa roślin o wysokim zapotrzebowaniu na wodę przyczyniają się do wręcz złodziejskiej konsumpcji zasobów wodnych.
Ponadto zmiany w użytkowaniu gruntów mają kluczowe znaczenie dla zasobów wody podziemnej. Susza hydrogeologiczna nasila się poprzez procesy urbanizacyjne, takie jak rozwój infrastruktury miejskiej i zmniejszanie się powierzchni naturalnie retencyjnych, które ograniczają zdolność krajobrazu do zatrzymywania wody opadowej. W konsekwencji zwiększa się erozja gleby i szybki odpływ wód powierzchniowych, co utrudnia uzupełnianie zasobów wody podziemnej, a konsekwencją tego może być susza hydrogeologiczna.
Wszystkie wymienione czynniki są wzajemnie powiązane i oddziałują na siebie, tworząc stan suszy hydrogeologicznej w Polsce. Aby skutecznie przeciwdziałać temu problemowi, konieczne jest podejście holistyczne, które obejmuje zarządzanie zasobami wodnymi, modyfikację praktyk w sektorach gospodarczych i rolnictwie, a także planowanie przestrzenne uwzględniające ochronę i odtwarzanie naturalnych zasobów wodnych. Edukacja społeczeństwa na temat efektywnego korzystania z wód podziemnych odgrywa kluczową rolę w długoterminowym, zrównoważonym zarządzaniu tym cennym zasobem. W przeciwnym razie skutki suszy hydrogeologicznej mogą być bardzo poważne.
Susza hydrogeologiczna – waga jej skutków
Susza hydrogeologiczna powoduje obniżenie poziomu wód gruntowych. Gdy spada on poniżej naturalnych poziomów, wiele ekosystemów staje w obliczu zagrożenia. Mokradła, jeziora, rzeki i strumienie cierpią na skutek braku odpowiedniego zaopatrzenia w wodę, co prowadzi do degradacji siedlisk, zmniejszenia różnorodności biologicznej i utraty unikalnych gatunków roślin i zwierząt.
Niedobór wody może prowadzić do obniżenia plonów roślin uprawnych, co negatywnie wpływa na rolników i łańcuch żywnościowy. Wysychanie pól i ograniczone dostawy wody dla roślin mogą prowadzić do zubożenia gleby, zmniejszenia jakości plonów i ograniczenia możliwości produkcji rolnej. W wyniku tego rolnicy tracą swoje uprawy, co oznacza spadek produkcji żywności i wzrost cen.
Ograniczenie dostępności wody pitnej może prowadzić do konieczności wprowadzenia restrykcyjnych środków oszczędzania wody, co wpływa bezpośrednio na nasz komfort i codzienne funkcjonowanie. Brak wody może mieć również negatywny wpływ na przemysł, zwłaszcza te branże, które są zależne od zasobów wodnych, takie jak energetyka, produkcja, przetwórstwo żywności i turystyka.
Susza hydrogeologiczna – czy Polska jest podatna?
Pewne obszary naszego kraju, ze względu na swoją budowę geologiczną, warunki hydrogeologiczne oraz działalność człowieka, są szczególnie podatne na występowanie obniżenia poziomu wód podziemnych.
Jednym z istotniejszych czynników jest płytkie występowanie pierwszej warstwy wodonośnej (wody gruntowe) oraz jej niska przewodność. Tego rodzaju obszary mogą być bardziej podatne na niżówki hydrogeologiczne, ponieważ nawet niewielkie wahania poziomu wód mogą prowadzić do jej niedoboru.
Skutki obniżenia zwierciadła wody podziemnej, co jest naturalnym zjawiskiem, często są potęgowane przez działalność człowieka. Przykładem takiej sytuacji jest Wielkopolska, która ze względu na klimatyczne warunki oraz budowę geologiczną i warunki hydrogeologiczne, jest naturalnie podatna na częstsze występowanie susz. Dodatkowo na tym obszarze prowadzona jest eksploatacja złóż węgla brunatnego metodą odkrywkową, co wymaga odwadniania i wpływa niekorzystnie na stan wód podziemnych.
Również gospodarka przestrzenna ma istotny wpływ na poziom wód podziemnych. Na obszarach znacznie uszczelnionych wody opadowe nie mogą skutecznie przenikać do gleby i spływają po powierzchni terenu. W takich sytuacjach zarówno susze, jak i powodzie mają bardziej zauważalne skutki, ponieważ naturalne procesy retencji i infiltracji są ograniczone.
W ostatnich latach Polska doświadczyła kilku poważnych przypadków suszy hydrogeologicznej. Regiony takie jak Dolny Śląsk, Lubelszczyzna i Pomorze Zachodnie były szczególnie narażone na deficyty. Podjęto tam działania zaradcze, takie jak ograniczenie wydobycia wody, propagowanie efektywności w jej użytkowaniu i edukację społeczeństwa na temat oszczędzania zasobów.
Prognoza sytuacji hydrogeologicznej
W Polsce działa rozwinięty system monitorowania i prognozowania suszy hydrogeologicznej. W oparciu o dane ze stacji monitorujących poziom wód gruntowych, które są rozmieszczone na terenie całego kraju, ten rodzaj suszy kontrolowany jest na bieżąco przez Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy.
Obecnie niekorzystna sytuacja hydrogeologiczna dotyczy województw: pomorskiego i zachodniopomorskiego oraz wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. Na mniejszą skalę problemy mogą występować również na innych obszarach kraju, w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim, lubuskim, mazowieckim i łódzkim oraz dolnośląskim, śląskim i małopolskim.
W wymienionych województwach w wyniku suszy hydrogeologicznej i obniżenia zwierciadła wód podziemnych mogą wystąpić utrudnienia w zaopatrzeniu w wodę z płytkich ujęć wód podziemnych (indywidualne studnie gospodarskie) oraz z ujęć komunalnych eksploatujących pierwszy poziom wodonośny.
Susza hydrogeologiczna w Polsce stanowi poważne wyzwanie dla naszych zasobów wodnych. Aby skutecznie zarządzać tym problemem konieczne jest podjęcie działań na różnych poziomach – indywidualnym, lokalnym, regionalnym i globalnym. Oszczędzanie wody, efektywne gospodarowanie zasobami, edukacja społeczeństwa i inwestycje w alternatywne źródła wody są niezbędne dla przyszłości naszych zasobów.
