Pewnie każdy, choć raz w swoim życiu, usłyszał coś o wodach podziemnych. Najczęściej jednak jest tak, że mówiąc o wodzie, mamy na myśli nasze rzeki, jeziora czy morze. Wody podziemne nigdy nie były tematem o wysokiej randze (dla wszystkich poza ekspertami) i mimo że ich znaczenie w życiu codziennym jest ogromne, nie są tak doceniane, jak powinny. Ignorowanie ich może wynikać z oczywistego faktu – wód podziemnych nie widać. Czasami jednak wystarczy zmienić perspektywę, by ujrzeć te zazwyczaj niewidoczne zasoby.
Fakty są takie, że w Polsce około 70% wody pitnej pochodzi z ujęć podziemnych. Oznacza to, że większość nas obcuje z tego typu wodami codziennie, ponieważ płyną z kranu w naszych domach czy miejscach pracy.
Wody podziemne są podstawą egzystencji wszystkich ekosystemów na Ziemi. Zasoby podziemne, poza powszechnym wykorzystywaniem ich codziennie do picia i zaspokajania innych naszych potrzeb, są również bardzo istotne w kontekście nawodnień rolniczych czy produkcji rolnej. Wody podziemne są również wykorzystywane do chłodzenia pary w elektrowniach. Dodatkowo, poza zagospodarowywaniem ich przez człowieka, odgrywają istotną rolę w regulowaniu przepływu wód w rzekach w okresach bezopadowych. Gdyby nie podziemne zasilenie, ich koryta by wysychały.
To wszystko brzmiałoby dobrze, gdyby nie fakt, że zasoby podziemne znajdują się pod ogromną presją spowodowaną ciągłym wzrostem zapotrzebowania na wodę o wysokiej jakości w różnych sektorach naszej gospodarki.
Czy może nam zabraknąć wody w kranach?
W skali kraju zużywamy obecnie około 20% dostępnych do wykorzystania zasobów wód podziemnych. Można więc śmiało powiedzieć, że mamy w Polsce dość znaczne rezerwy.
Optymistyczne jest również to, że istnieje możliwość zwiększenia wykorzystania wód podziemnych w przypadku niedoborów, szczególnie w okresach suszy. Wynika to z warunków hydrogeologicznych sprzyjających budowie nowych ujęć, gdyż prawie cały obszar Polski pokryty jest poziomami wodonośnymi, przy czym są to w większości poziomy o dużej pojemności wodnej.
Sytuacja nie jest jednak idealna wszędzie. Już dzisiaj są w Polsce miejsca, gdzie notujemy lokalne i regionalne niedobory wód podziemnych. Deficyty obserwowane są przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce jako efekt wieloletniego rozwoju działalności górniczej i prowadzenia odpompowania wód podziemnych z terenów zakładów górniczych. W regionach kopalni odkrywkowych problemem jest zapewnienie stabilnych dostaw wody do spożycia, ale również zmiany obserwowane w ekosystemach. Poziom wody w rzekach i jeziorach spada, a mniejsze cieki wodne płyną tylko okresowo albo zanikają całkiem.
Problem niedoboru wody bierze się również z braku rozsądnego gospodarowania zasobami wód podziemnych. Musimy pamiętać, że nie są to ilości nieskończone i kluczowym elementem ich ochrony jest zachowanie równowagi między poborem a odnawialnością zasobów wód podziemnych. Poziom wody z warstw wodonośnych jest uzależniony od ilości opadów, które je zasilają, przenikając przez warstwy ziemi. Taki proces odnawiania się zasobów może trwać kilka dekad. Pobierając nadmierne ilości wody na cele bytowe, rolnicze i przemysłowe, uniemożliwiamy odnowienie się zasobów, co prowadzi do deficytów. W efekcie zwierciadło wody podziemnej obniża się, a w ślad za nim spada poziom wody w studniach, czasem prowadząc do całkowitego ich wyschnięcia.
Odnawianiu się zasobów wód podziemnych nie sprzyja również nadmierne uszczelnianie powierzchni gruntu oraz zmiany klimatu związane zarówno z występowaniem suszy, jak i deszczy nawalnych. Wody, która wsiąka w grunt, jest coraz mniej ze względu na przedłużające się okresy suszy lub gwałtowne deszcze, które szybko odpływają z terenu zamiast w niego wsiąkać.
Jak człowiek szkodzi zasobom wód podziemnych?
Za zanieczyszczenie wód podziemnych odpowiedzialny jest najczęściej człowiek i jego działalność związana z przemysłem, rolnictwem i urbanizacją. Lista potencjalnych czynników, które pogarszają jakość wód podziemnych jest długa.
Najwięcej szkodliwych substancji trafia do zasobów podziemnych ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi, które są odprowadzane do wód lub do ziemi. Zagrożeniem są też zanieczyszczenia wypłukiwane z miejsc składowania odpadów. W kontekście rolnictwa problemem jest intensywne nawożenie pól uprawnych, stosowanie środków ochrony roślin, ale również hodowla zwierząt na skalę przemysłową. Negatywny wpływ na jakość wód podziemnych ma również zabudowa wiejska, w tym ogromny problem z niewystarczającym skanalizowaniem tych obszarów, nieszczelne szamba bądź całkowity ich brak.
Często jest tak, że skutki zanieczyszczenia wód podziemnych nie są zauważalne od razu, nie są też tak widowiskowe, jak w przypadku rzek czy jezior – wszyscy nadal pamiętamy dramat w wodach Odry i dziesiątki tysięcy martwych ryb. W przypadku wód podziemnych dotarcie zanieczyszczeń do poziomu wodonośnego odbywa się z pewnym opóźnieniem, gdyż muszą najpierw przesączyć się przez warstwę ziemi.
Są przypadki, w których zanieczyszczenia zagrażają jakości wód podziemnych przez wiele pokoleń, gdyż natychmiastowe usunięcie problemu może być trudne lub wręcz niemożliwe, nawet przy wykorzystaniu najnowszych technologii i dużych nakładów finansowych.
Zanieczyszczając wody podziemne, szkodzimy sami sobie, bo skażona woda uszczupla zasoby i uniemożliwia ich wykorzystywanie.
Chociaż obecnie możemy odnieść wrażenie, że mamy zasoby wód podziemnych dające poczucie bezpieczeństwa, musimy pamiętać, że ich ilość jest ograniczona. Dlatego naszym obowiązkiem jest dbanie o nie, nie tylko dla siebie, ale i dla przyszłych pokoleń. W obliczu problemów związanych ze zmianami klimatu oraz rosnącym zapotrzebowaniem na wodę w różnych sektorach gospodarki, zależność od wód podziemnych będzie tylko rosła. Stąd w „Wodnych Sprawach” będziemy często podejmować tematy związane z zasobami wód podziemnych i nadawać im wysoki priorytet, ponieważ są globalnym systemem podtrzymywania życia i musimy je ugruntować w naszej świadomości jako ograniczony zasób o unikalnym znaczeniu.
