Twój głos się liczy – o konsultacjach społecznych

Czym są konsultacje społeczne?

Konsultacje społeczne to dialog pomiędzy przedstawicielami władz (lokalnych, samorządowych, wojewódzkich, centralnych) a mieszkańcami/interesariuszami. Ma on na celu zebranie opinii osób zainteresowanych tematem, a następnie, w oparciu o nie, podjęcie przez władze optymalnych, kompromisowych decyzji w sprawach mających wpływ na obywateli i otaczające ich środowisko.

W procesie konsultacji społecznych ważne jest poznawanie potrzeb, perspektyw, możliwości i ograniczeń różnych interesariuszy, a następnie poszukiwanie uzasadnionych środowiskowo, społecznie, gospodarczo i ekonomicznie rozwiązań (działań), które pozwolą na realizowanie zidentyfikowanych potrzeb na drodze pewnych ustępstw obu stron.

Należy również zaznaczyć, że konsultacje społeczne nie dają mieszkańcom bezpośredniego wpływu na decyzje, gdyż te są ostatecznie podejmowane przez władze. Niemniej jednak pozwalają na wypowiedzenie się w sprawie, która jest przedmiotem konsultacji, a tym samym mogą wskazać decydentom inny punkt widzenia. Dlatego warto w nich uczestniczyć i wyrażać swój pogląd/opinię.

Różnica między konsultowaniem a informowaniem

Konsultowanie to komunikacja dwustronna: władza ↔ interesariusze; władza samorządowa/rządowa pyta o zdanie interesariuszy, a interesariusze informują o potrzebach, priorytetach itp.

Informowanie tokomunikacja jednostronna: władza → interesariusze; władza dostarcza interesariuszom wiedzy na temat planowanych i realizowanych działań.

Podstawy prawne konsultacji społecznych

Podstawowym aktem prawnym jest art. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która stanowi, że władza zwierzchnia należy do narodu i to on ją wykonuje, bezpośrednio bądź przez przedstawicieli wybieranych w wyborach powszechnych. Dodatkowo art. 54, 61 i 74, wyznaczają standardy dostępu do informacji o działaniu organów władzy publicznej.

Bezpośrednią podstawą prawną do przeprowadzenia konsultacji społecznych w samorządzie są przepisy następujących ustaw:

• w zakresie konsultacji społecznych z mieszkańcami:
• ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym;
• ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym;
• ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim.

Przy czym należy dodać, że zasady i tryb przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami określają uchwały rad odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego (gmin, miast, powiatów, województw).

• w zakresie konsultacji społecznych z organizacjami pozarządowymi:
• ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Zasady konsultowania projektów aktów prawa lokalnego z organizacjami pozarządowymi muszą być obligatoryjnie zawarte w odpowiedniej uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (art. 5 ust. 5 ww.).

Główne obowiązki organów administracji rządowej, dotyczące procesu konsultacji publicznych, wynikają z Regulaminu Pracy Rady Ministrów.

Konsultacje społeczne prowadzone na szczeblu centralnym przez organy władzy wykonawczej i ustawodawczej odnoszą się do prac nad projektami dokumentów rządowych, tj. ustaw, rozporządzeń, strategii, programów, planów, stanowisk rządu do poselskich projektów ustaw.

W przypadku poselskich projektów ustaw możliwe jest przeprowadzenie wysłuchania publicznego, tryb przeprowadzenia którego określa Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto zasady i tryb konsultacji społecznych poszczególnych dokumentów planistycznych regulują odrębne przepisy, np. konsultacje planów gospodarowania wodami czy zarzadzania ryzykiem powodziowym regulują przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne.

Konwencja z Aarhus

Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus 25 czerwca 1998 r. (Konwencja z Aarhus), gwarantuje społeczeństwu:

• prawo dostępu do informacji o środowisku będących w posiadaniu władz państwowych;
• prawo do uczestniczenia w decyzjach podejmowanych przez te władze, jeśli mają one wpływ na środowisko;
• prawo do przeglądu i prawnego zakwestionowania decyzji mających wpływ na środowisko.

Powyższe trzy „filary” Konwencji z Aarhus zostały przyjęte przez Unię Europejską w 2003 r. na mocy dwóch dyrektyw:

• dyrektywa 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska;
• dyrektywa 2003/35/WE przewidująca udział społeczeństwa w planach i programach środowiskowych.

Oba dokumenty zawierają przepisy dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości, trzeciego z ww. „filarów”.

Konsultacje społeczne w planowaniu gospodarowania wodami

Udział społeczeństwa w planowaniu gospodarowania wodami oznacza umożliwienie zainteresowanym stronom wpływania na ostateczny kształt planów, a także wcześniej, na poszczególnych etapach procesów roboczych. Jest to jedno z praw Konwencji z Aarhus, z którego mogą korzystać wszyscy obywatele Unii Europejskiej.

Udział społeczeństwa zależy od jednego z praw Konwencji z Aarhus, jakim jest informacja publiczna. Przykładowo, Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) wzywa do informowania społeczeństwa o planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, co jest realizacją wyżej wymienionych praw. RDW i prawo krajowe zobowiązują organy władzy także do przeprowadzenia konsultacji społecznych w ramach opracowywania dokumentów planistycznych wynikających z tej dyrektywy.

Interesariusze w ramach planowania gospodarowania wodami mogą wyrażać swoje opinie na kilku etapach.

Po pierwsze, na etapie przygotowywania poszczególnych elementów planów/programu, np. w ramach procesu opracowywania planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, planu zarzadzania ryzykiem powodziowym czy programu ochrony wód morskich – etapy i elementy konsultacji wraz z harmonogramem czasowym określają przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.

Po drugie, na etapie opracowywania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko planów/programu – w związku z obowiązkiem wynikającym z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

Po trzecie, na etapie procesu legislacyjnego przyjęcia i opublikowania aktu prawnego wprowadzającego dany plan lub program.

Twój głos się liczy!

Aby konsultacje społeczne były efektywne, należy przestrzegać pewnych zasad:

• odpowiednio wczesne przeprowadzenie konsultacji, kiedy nie ma jeszcze wiążących, przesądzonych rozstrzygnięć;
• skuteczne informowanie na temat projektu dokumentu i samego procesu konsultacji;
• wysłuchanie głosów/potrzeb interesariuszy;
• bezstronne, obiektywne rozpatrywanie zgłoszonych wniosków i uwag;
• wieloetapowość konsultacji;
• jawność decyzji – strona społeczna powinna zostać poinformowana o podjętej po konsultacjach decyzji.

Konsultacje społeczne, oprócz tego, że angażują interesariuszy w sprawę, dają im możliwość wypowiedzenia się, zwiększają wiedzę i świadomość w zakresie spraw publicznych, jak również pozwalającą na utożsamienie się z otaczającym środowiskiem, miejscem.

WISE

Europejski System Informacji Wodnej (WISE) został uruchomiony w 2007 r., poprzez udostępnienie portalu internetowego poświęconego wodzie. W kolejnych latach WISE został zaktualizowany tak, aby reagować na potrzeby:

• użytkowników z instytucji UE lub innych krajowych podmiotów zajmujących się ochroną środowiska;
• naukowców zajmujących się wodą – WISE ułatwia dostęp do dokumentów referencyjnych i danych tematycznych, które można pobrać dla potrzeb dalszych analiz;
• ogółu społeczeństwa – ilustruje szeroki zakres informacji związanych z wodą poprzez interaktywne mapy, wykresy i wskaźniki.

Więcej informacji dostępnych jest pod adresem: WISE – Europejski System Informacji Wodnej.