English
Pisanki, święconka i śmigus-dyngus to esencja polskiej Wielkanocy, niestety coraz częściej przyćmiewana komercyjnymi słodyczami i ogólnym obżarstwem. Na świecie pomysłów na celebrowanie zmartwychwstania Chrystusa jest jednak znacznie więcej. Niektóre są zabawne, inne krwawe, a jeszcze inne wymagają nieludzko wczesnej pobudki. Poznaj najciekawsze zwyczaje wielkanocne!
Woda nie tylko z wiadra
Lany Poniedziałek urasta czasem do rangi chuligaństwa. Woda jest jednak blisko związana z ideą wiosennych świąt i nie musi oznaczać bezmyślnych ataków na przechodniów. Stara francuska tradycja l’eau de Pâques, czyli wielkanocnej wody, praktykowana jest do dziś w niektórych zakątkach Stanów Zjednoczonych i Kanady. Aby jej zadośćuczynić, należy w Wielką Niedzielę wstać na długo przed świtem i udać się na poszukiwania strumienia. Zaczerpnięta przed wschodem słońca woda ma leczyć choroby, poprawiać wzrok, odganiać złe moce i zapobiegać nieszczęśliwym wypadkom.
Taki sam zwyczaj wielkanocny pojawia się w niektórych regionach Niemczech pod postacią Osterwasser, z tym, że za dźwiganie butli z magiczną wodą odpowiedzialne są niezamężne, młode damy, które na dodatek nie mogą w trakcie swej wędrówki pisnąć ani słówka. W historycznej Pomeranii na Wielkanoc zaganiano nawet całe stada bydła przed brzaskiem do strumieni, aby zachować je w zdrowiu.
Na Korfu w Wielką Sobotę praktykuje się natomiast polewanie wodą, ale w bardzo specyficzny sposób – razem z naczyniem! W rezultacie duże gliniane dzbany wyrzucane są z balkonów na ulice, gdzie rozbijają się na kawałki, rozbryzgując wodę dookoła. Widowisko przyciąga takie tłumy turystów, że aż niewiarygodne jest to, że ponoć nikomu jeszcze nic się nie stało. Ten zwyczaj ma przynosić szczęście i odpędzać złe moce, choć nie do końca wiadomo, co o nim myślą służby porządkowe.
Jajka w grze
Oprócz wody symbolem Wielkanocy są oczywiście jajka. Poza malowaniem nadają się one do rozmaitych rozrywek zręcznościowych. W Anglii i Szkocji stacza się je po trawiastych zboczach jako upamiętnienie kamienia odsuniętego z grobu Jezusa. Podobny rytuał odbywa się co roku na trawniku Białego Domu – wygrywa ten, kto pierwszy doturla całe jajko do mety.
Popularną tradycją jest również stukanie się jajkami do momentu rozbicia skorupki przeciwnika, praktykowane m.in. w Serbii, Rumunii, Bułgarii i Holandii. Ponadto w wielu krajach jajami się rzuca – na odległość lub w taki sposób, aby partner pochwycił je bez szkód. Ten ostatni zwyczaj ma korzenie w średniowiecznej Anglii, gdzie pastor miał osobiście rzucać gotowane jajo w tłum wiernych, którzy następnie przerzucali je sobie z rąk do rąk.
A ponieważ zwyczaje wielkanocne ochoczo czerpią z tradycji pogańskich, pojawia się wśród nich również Osterhase, czyli zając znoszący jajka. Otóż Eostre, dawna germańska bogini płodności, asocjowana była z uszatymi gryzoniami, które rozmnażają się w tempie godnym podziwu. Niemieccy protestanci, którzy na początku XVIII w. przybyli do Ameryki, zapoczątkowali więc zwyczaj przygotowywania specjalnych zajęczych nor, w których miały pojawiać się kolorowe jajka!
Kwiatek i rózga
Z oczywistych względów zwyczaje wielkanocne nawiązują do symboliki wiosny i przyrody. Biała lilia to kwiat wspominany w Biblii i łączony z czystością, odrodzeniem oraz nowymi początkami. Wielkanocna lilia dziś jest już komercyjnym fenomenem – profesjonalni hodowcy sadzą wybrane cebulki w szklarniach już jesienią, aby doczekać się rozkwitu dokładnie na Wielkanoc, z uwzględnieniem ruchomej daty święta.
Sporo precyzji, ale tym razem manualnej, wymaga przygotowanie witek wierzbowych, które czescy i słowaccy chłopcy oraz mężczyźni masowo ścinają pod koniec postu. Z wiązek ośmiu lub szesnastu pędów plotą wyszukane rózgi zwane pomlasky, z którymi w poniedziałkowy poranek odwiedzają panie w pełnym przedziale wiekowym. Tradycja każe, aby niewiasta nadstawiła tylną część ciała i dzielnie zniosła bicie połączone z recytacją rymowanki. Rytuał ten ma odmładzać i upiększać, więc z wdzięczności gospodyni musi obdarować kolędnika pisankami lub słodyczami. Jak się łatwo domyśleć, w dzisiejszych czasach proceder bicia płci pięknej i oczekiwanie za to nagrody budzi wiele kontrowersji.
Palące zwyczaje wielkanocne
Oczyszczającą moc wiosennego odrodzenia w wielu kulturach gwarantuje ogień. Ogromne ogniska, które przegonić mają zimowe ciemności, przygotowywane są m.in. na Cyprze, na Bałkanach, w Niemczech i Skandynawii. Bywa, że ląduje na nich kukła Judasza. We Florencji, tuż pod samą katedrą, w Wielką Niedzielę podpala się wózek pełen fajerwerków, a spektakl ten, znany jako Scoppio del Carro, ma swym hukiem i blaskiem przynieść mieszkańcom miasta dobrobyt.
Zwyczaje wielkanocne miewają też przygnębiająco praktyczny wymiar. W Nowej Zelandii połączenie symboliki zająca i polowań na jajka doprowadziło do rozwoju tradycji… pogoni za królikami. Długouche gryzonie odstrzeliwane są tysiącami i, choć brzmi to przygnębiająco, ma głębszy sens ekologiczny. Przemnożone gryzonie są bowiem na Antypodach gatunkiem inwazyjnym, który poważnie zagraża równowadze biologicznej i uprawom.
Z tego też właśnie powodu w Australii za symbol Wielkanocy nie uznaje się zająca czy królika, ale wielkoucha króliczego. Ten sympatyczny torbacz z długimi uszami widywany jest niestety coraz rzadziej wskutek działalności człowieka oraz wprowadzonych przez niego sztucznie gatunków, które podporządkowują sobie ekosystemy. W ramach szerzenia świadomości ekologicznej i wsparcia dla zagrożonego torbacza, australijskie dzieci dostają więc na Wielkanoc czekoladowe wielkouchy.
Wielkanoc egzotyczna
Ponieważ chrześcijanie żyją dziś na wszystkich kontynentach, tradycje Wielkanocy musiały dopasować się do lokalnych warunków, nawet tych najbardziej egzotycznych. I tak na Bermudach główną rolę w obchodach odgrywają… latawce. Własnoręcznie wykonane i misternie udekorowane, puszczane są masowo w niebo w Wielki Piątek, wydając charakterystyczny łoskot. Jeśli kogoś zastanawiałoby, jaki jest związek tej tradycji ze świętem Zmartwychwstania, to wyjaśnienie jest dość proste. Ponoć jeden nauczyciel z Bermudów tłumaczył kiedyś swoim uczniom ideę Wniebowstąpienia Pańskiego, wykorzystując do pomocy latawiec z podobizną Jezusa!
Wyjątkowy poziom artystycznej maestrii zwyczaje wielkanocne osiągają w dawnej stolicy Gwatemali, zabytkowym mieście Antiqua. Przez cały Wielki Czwartek ulice w historycznym centrum pokrywane są misternymi mozaikami wykonanymi z kwiatów, barwionych trocin, piasku, a nawet owoców i warzyw. Te kolorowe dywany, zwane alfombras, symboliką nawiązują nie tylko do chrześcijańskich motywów, ale także gwatemalskiej historii, a nawet antycznej kultury Majów. Ciężka praca związana z ich przygotowaniem uważana jest za ofiarę wielkanocną – dywany znikają bowiem w przeciągu godziny, gdy przechodzi po nich tradycyjna procesja wielkopiątkowa.
Popularny zwyczaj wielkanocny, polegający na dekorowaniu ogrodów i gałązek czekoladowymi jajkami, w wielu krajach jest niemożliwy do realizacji z powodu wysokich temperatur. W Papui Nowej Gwinei świąteczne drzewka przed kościołami obwieszane są więc… tytoniem i papierosami – produktami cenionymi przez lokalne społeczności bardziej niż czekolada. Po mszy wierni z czystym sumieniem mogą iść… uraczyć się dymkiem.
