Głos Komisji Europejskiej w sprawie Odry

Minęło już pół roku od katastrofy w Odrze. Przedstawiony został krajowy raport o jej przyczynach. W ostatnich dniach pojawił się także głos Komisji Europejskiej w sprawie masowego śnięcia ryb w tej rzece w sierpniu 2022 roku. Przygotowany raport ukazał się jako publikacja Joint Research Center (JRC), czyli unijnego centrum badawczego.

Wnioski płynące z raportu są zbieżne z tymi przedstawianymi w dokumencie opracowanym przez Zespół do spraw sytuacji powstałej na rzece Odrze. Główną przyczyną śnięcia ryb był zakwit haptofitu Prymnesium parvum, tzw. złotej algi. Był to wynik wzrostu zasolenia wód rzeki, co bezpośrednio umożliwiło rozwój glonów, które szybko rozmnażają się w takich warunkach. Jako przyczynę wzrostu zasolenia Odry wskazano, z jednej strony działalność człowieka, w postaci zrzutów ścieków przemysłowych, w szczególności wód pokopalnianych, z drugiej podkreślono znaczenie suszy występującej w naszym kraju w sierpniu minionego roku. Niski poziom wody sprawił, że słone ścieki nie zostały rozcieńczone. Zakwitowi alg sprzyjało także znaczne zanieczyszczenie wód związkami azotu i fosforu.

Wnioski autorów raportu JRC dotyczą przede wszystkim potrzeby stworzenia w całej Europie systemu monitoringu zanieczyszczeń z udostępnianiem online wyników badań w czasie rzeczywistym. Wskazana jest także szybka komunikacja w przypadku wystąpienia dużego zanieczyszczenia rzeki, w szczególności w zlewniach międzynarodowych, takich jak w przypadku Odry. W ramach wniosków na przyszłość podkreślono konieczność stworzenia systemu kontroli i ograniczania pozwoleń na zrzuty ścieków w przypadku występowania zagrożenia ekologicznego. Autorzy wskazują także na spowalnianie odpływu wody, które może być sposobem na zapobieganie zakwitom alg w przyszłości.

Raport JRC przewiduje, że katastrofa, taka jak na Odrze, z uwagi na rozprzestrzenianie się inwazyjnego gatunku złotej algi, może w przyszłości dotknąć także inne rzeki w Europie. Dlatego rekomendacje nie dotyczą wyłącznie Polski. Warunki sprzyjające zakwitom złotej algi związane z wysoką przewodnością (1500 μS/cm), zasoleniem (>3 mEq SO₄/l) oraz stężeniem biogenów (>5 mg NO₃/l) dotyczą około 4% stacji pomiarowo-kontrolnych w Europie.

Największe zagrożenie toksycznego zakwitu alg dotyczy obszaru Hiszpanii, która dodatkowo narażona jest z uwagi na występujące tam susze. W Polsce ryzyko powtórzenia się katastrofy ekologicznej dotyczy górnego biegu Odry i jej dopływów, a także Wisły na wysokości Włocławka.

[1] Free, G., Van De Bund, W., Gawlik, B., Van Wijk, L., Wood, M., Guagnini, E., Koutelos, K., Annunziato, A., Grizzetti, B., Vigiak, O., Gnecchi, M., Poikane, S., Christiansen, T., Whalley, C., Antognazza, F., Zerger, B., Hoeve, R. and Stielstra, H., An EU analysis of the ecological disaster in the Oder River of 2022, EUR 31418 EN, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2023, ISBN 978-92-76-99314-8, doi:10.2760/067386, JRC132271