Gospodarka wodna a gospodarka rybacka – uwarunkowania prawne

W mediach toczy się dyskusja o tym, w jaki sposób działania związane z tzw. utrzymaniem wód mogą wpływać na stan środowiska wodnego oraz jakie skutki takie działania mogą wywierać na inne sposoby korzystania z tych samych zasobów, np. gospodarkę rybacką, której częścią jest wędkarstwo. Niestety w debacie zapomina się o uwarunkowaniach prawnych podejmowanych działań oraz o wynikających z tego ograniczeniach. To zaś prowadzi do zawieszenia rozważań w przysłowiowej próżni. Dlatego też warto przypomnieć, jakie są relacje prawne pomiędzy gospodarką wodną a gospodarką rybacką oraz w jaki sposób – czasami przeciwstawne – interesy mogą być uwzględnione.

Zrównoważony rozwój a gospodarka wodna i rybacka

Podstawowe znaczenie dla ustalenia prawidłowych relacji pomiędzy gospodarką wodną a gospodarką rybacką ma przypomnienie podstaw prawnych ich wykonywania. W tym pierwszym przypadku zasadnicze znaczenie mają postanowienia ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2023 r., poz. 1478). Zgodnie z postanowieniami art. 9 ust. 1 tego aktu prawnego „Gospodarowanie wodami prowadzi się z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości”.

Natomiast w myśl ust. 2 tego przepisu „W gospodarowaniu wodami uwzględnia się zasadę wspólnych interesów i wymaga się współdziałania administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności w zakresie pozwalającym uzyskać maksymalne korzyści społeczne”. Z przytoczonych rozwiązań określających zasady gospodarowania wodami wynika więc, że ocena działań mogących mieć wpływ na gospodarowanie musi mieć charakter kompleksowy.

Natomiast zgodnie z postanowieniami art. 2a ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz.U. z 2022 r., poz. 883 z późn. zm.) „Ochronę i odbudowę zasobów ryb w wodach, z wyjątkiem gatunków ryb, które są objęte ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody, zapewnia się przez racjonalne gospodarowanie zasobami, w tym podejmowanie działań służących utrzymaniu, odtworzeniu lub przywróceniu właściwego stanu tych zasobów i relacji przyrodniczych między poszczególnymi ich elementami, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju”.

W przytoczonych rozwiązaniach należy zwrócić uwagę na odesłanie do wynikającej z art. 5 Konstytucji RP zasady zrównoważonego rozwoju.  Jeżeli zatem z zestawienia działań z zakresu gospodarki wodnej lub rybackiej z zasadą zrównoważonego rozwoju będzie wynikało, że pozostaje ona w zgodzie z tą dyrektywą, to należy przypuszczać, że mogą one być realizowane.

Jeśli jednak planowane działania nie będą mogły zostać uznane za zrównoważone, np. z uwagi na negatywny wpływ na gospodarkę rybacką, to należy przyjąć, że są one sprzeczne z prawem z uwagi na naruszenie zasady zrównoważonego rozwoju. W związku z tym wszystkie działania w zakresie zagospodarowania wód muszą być prowadzone w taki sposób, aby nie wpływały na możliwość prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej, Jeśli bowiem by tak było, to należałoby uznać, że planowane działania są sprzeczne z zasadami gospodarki wodnej oraz rybackiej. Dlatego też bardzo ważne jest ustalenie, na jakim etapie ocena taka powinna być przeprowadzona oraz kto i w jakiej formie może wypowiadać się w tym zakresie.

Postępowania wpływające na gospodarkę wodną oraz rybacką

Analizując rozwiązania prawne, należy przypomnieć, że realizacja inwestycji mogących oddziaływać na wody, w których jest prowadzona gospodarka rybacka, poprzedzona jest z reguły koniecznością uzyskania kilku różnych decyzji. W tym zakresie niewątpliwie trudną do przecenienia rolę odgrywają decyzje określające uwarunkowania środowiskowe realizacji przedsięwzięcia, które zgodnie z art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko – dalej zwana ustawą ocenową (Dz.U. z 203 r., poz. 1094 z późn. zm.) – są wymagane dla planowanych:

1. przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2. przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.

Nie wszystkie przedsięwzięcia mogące oddziaływać na środowisko kwalifikowane są do kategorii mogących potencjalnie lub znacząco oddziaływać na środowisko, a więc nie zawsze zachodzi konieczność uzyskania takiej decyzji. Nie oznacza to jednak, że wydając inne decyzje, stanowiące podstawę realizacji przedsięwzięć mogących wpływać na gospodarkę wodną lub rybacką, organy administracji zwolnione są automatycznie z obowiązku zbadania wpływu na środowisko oraz zaproponowania takich rozwiązań, które będą stanowiły gwarancję zrównoważonego rozwoju.

Na taką konieczność wskazuje postanowienie art. 96 ust. 1 ustawy ocenowej, zgodnie z którym „Organ właściwy do przyjęcia zgłoszenia, o którym mowa w art. 72 ust. 1a, oraz do wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia innego niż przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które nie jest bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do rozważenia przed wydaniem tej decyzji oraz przed przyjęciem tego zgłoszenia, czy przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000”.

W przytoczonym rozwiązaniu jest mowa jedynie o konieczności zbadania wpływu planowanego przedsięwzięcia na obszary Natura 2000. Jednak już to obrazuje konieczność zbadania wpływu na środowisko bez ograniczenia tego obowiązku jedynie do konkretnych rodzajów przedsięwzięć lub decyzji administracyjnych.

Na taką konieczność wskazują również bezpośrednio postanowienia art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2022 r., poz. 2556 z późn. zm.), zgodnie z którymi „W trakcie prac budowlanych inwestor realizujący przedsięwzięcie jest obowiązany uwzględnić ochronę środowiska na obszarze prowadzenia prac, a w szczególności ochronę gleby, zieleni, naturalnego ukształtowania terenu i stosunków wodnych”.

Na konieczność uwzględnienia ochrony środowiska w procesie planowania przestrzeni wskazują natomiast postanowienia art. 54 pkt 1 lit b ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2023 r., poz. 977 z późn. zm.). W myśl tego przepisu decyzja o lokalizacji celu publicznego uwzględnia wymagania „ochrony środowiska i zdrowia ludzi oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej”.

Już zatem z powyższego, przykładowego zestawienia wynika, że konieczność ochrony środowiska, a co za tym idzie zrównoważony rozwój musi być uwzględniany na każdym etapie procesu inwestycyjnego. Jeżeli zatem realizacja przedsięwzięć stanowiących podstawę gospodarki wodnej wpływać będzie negatywnie na możliwość prowadzenia gospodarki rybackiej należy uznać, że decyzje stanowiące podstawę ich realizacji naruszają prawo z uwagi na sprzeczność z zasadą zrównoważonego rozwoju.

Udział uprawnionych do rybactwa oraz organizacji społecznych w postępowaniach administracyjnych

W praktyce pojawia się jednak wątpliwość, kto powinien stać na straży zasady zrównoważonego rozwoju. Taką rolę powinny spełniać oczywiście organy administracji wydające decyzje stanowiące podstawę ingerencji w środowisko wodne. Jednak dużą rolę w tym zakresie mają do odegrania także uprawnieni do rybactwa i prowadzący gospodarkę rybacką na konkretnym zbiorniku wodnym. Zgodnie z art. 28 Kodeksu postępowania administracyjnego mogą być oni stronami prowadzonego postępowania. Mogą więc wskazywać, jaki wpływ na gospodarkę rybacką będzie wywierać realizacja planowanych inwestycji. Podobną rolę mogą odgrywać również organizacje społeczne mogące zgłosić swój udział w postępowaniu na podstawie art. 31 k.p.a.

Jest to o tyle istotne, że na początkowym etapie procesu inwestycyjnego krąg podmiotów mogących uczestniczyć w postępowaniach administracyjnych jest najszerszy, a na kolejnych podlega już ograniczeniu. W związku z czym może się okazać, że na możliwość udziału uprawnionych do rybactwa lub organizacji społecznych jest już za późno. Bardzo ważne jest więc monitorowanie informacji zawartych np. w Biuletynie Informacji Publicznej o prowadzonych postępowaniach.

Podsumowanie

Dlatego też, jeżeli planowane działania w zakresie gospodarki wodnej będą negatywnie oddziaływały na gospodarkę rybacką, należy uznać, że nie powinny być realizowane jako pozostające w sprzeczności z zasadą zrównoważonego rozwoju. Olbrzymią rolę w tym zakresie mają uprawnieni do rybactwa oraz organizacje społeczne, zwracając uwagę na to, jaki wpływ na gospodarkę rybacką może wywrzeć realizacja planowanych przedsięwzięć. W tym celu muszą jednak śledzić informacje o prowadzonych postępowaniach. Nie we wszystkich bowiem mogą uczestniczyć.