Kanał Panamski – susza wymusiła inwestycje o wartości 8,5 mld dolarów

W obliczu kryzysu klimatycznego Zarząd Kanału Panamskiego podjął decyzję o rozpoczęciu działań prowadzących doosiągnięcia zerowej emisji dwutlenku węgla netto do 2050 r. Wiąże się to z włączeniem idei zrównoważonego rozwoju do zaplanowanych na najbliższe pięć lat inwestycji kapitałowych o wartości ponad 8,5 mld dol. Dlaczego przeznaczono tak duże środki na działania mające minimalizować wpływ funkcjonowania Kanału Panamskiego na środowisko naturalne?

Najniższy poziom wody od 1950 r.

W ubiegłym roku Republikę Panamy nawiedziła największa susza od 1950 r. Wpłynęła ona znacząco na obniżenie poziomu wody w sztucznym jeziorze Gatún, które zasila Kanał Panamski. W październiku, mimo trwającej pory deszczowej, odnotowano opady niższe o 41 proc. niż w poprzednich latach. Przy łącznych odpływach wody wynoszących 10 mln m³, a wynikających z obsługi kanału, parowania i konsumpcji, dzienny deficyt to 3 mln m³. Jakie to miało konsekwencje?

Jezioro Gatún jest jednym z największych na świecie sztucznych zbiorników. Nie tylko stanowi rezerwuar niezbędny do funkcjonowania Kanału, ale przede wszystkim źródło wody pitnej dla mieszkańców okolicznych miast. Kiedy lustro wody obniżyło się poniżej bezpiecznego poziomu, Zarząd Kanału Panamskiego ograniczył przepustowość codziennych tranzytów.

Kanał Panamski. Mniej statków – mniej towarów

Aby zagwarantować sprawność żeglugi, z końcem października Zarząd Kanału Panamskiego ogłosił, że dzienne tranzyty będą stopniowo zmniejszane z 32 do 24 w listopadzie, 22 w grudniu, 20 w styczniu i 18 w lutym. Ponieważ ta droga wodna łączy wschodnie wybrzeże USA z Azją i zachodnim wybrzeżem Ameryki Południowej, mniejsza przepustowość statków może zwiększyć ceny produktów przewożonych między tymi regionami. W takim scenariuszu najbardziej ucierpiałyby Stany Zjednoczone. Aż 40 proc. całego transportu kontenerowego USA przepływa przez Kanał. Są to ładunki o wartości ok. 270 mld dol.

Z drugiej strony, mniejszy ruch tranzytowy uszczupliłby poważnie dochody Panamy z tego źródła, które wynoszą ok. 4,6 mld dol. rocznie. Starania decydentów i ludności oraz zmiana w pogodzie doprowadziły jednak do przełomu w połowie grudnia. Dzięki temu miesiąc później zwiększono dzienne tranzyty do 24 statków, zamiast je zmniejszać, jak wcześniej planowano. Przez liczący 80 km długości Kanał Panamski codziennie przepływają statki z całego świata. Każdego roku korzysta z niego od 13 tys. do 14 tys. statków. Dzięki około 9 tys. pracowników ta droga wodna działa nieprzerwanie przez cały rok. Obsługuje w tym czasie ponad 180 szlaków morskich, łącząc 1 920 portów w 170 krajach. W jaki sposób Kanał Panamski zyskał aż takie znaczenie w handlu międzynarodowym?

Francuska historia budowy Kanału Panamskiego

Marzenie o wykopaniu przejścia wodnego przez Przesmyk Panamski, łączącego Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny, sięga początków XVI w. Vasco Nuñez de Balboa, który przeprawił się jako pierwszy przez Przesmyk w 1513 r., odkrył, że tylko wąski pas lądu oddziela oba oceany. Niedługo po tym cesarz rzymski Karol V (Karol I Hiszpański) zlecił zbadanie możliwości budowy przejścia przez Przesmyk. Uznano wtedy, że jest to niemożliwe.

Dopiero w 1879 r. francuski dyplomata i budowniczy Kanału Sueskiego, Ferdinand de Lesseps, zorganizował międzynarodowy kongres, na którym zaprezentował swój plan budowy przeprawy na poziomie morza. W 1879 r. pomysłodawca założył Compagnie Universelle du Canal Interocéanique de Panama, która rozpoczęła prace nad przekopem. Nie były one łatwe ze względu na trudny teren, brak odpowiedniego sprzętu, choroby tropikalne nękające pracowników i problemy finansowe. W 1888 r. firma ogłosiła bankructwo. Wykopano jedynie 10 proc. całości. W 1894 r. powstała nowa firma, Compagnie Nouvelle de Canal de Panama, która próbowała dokończyć projekt. Przedstawiła koncepcję budowy kanału z zamkami i jeziorami, jednak nie była w stanie pozyskać wystarczających funduszy i w 1904 r. sprzedała swoje prawa do budowy Stanom Zjednoczonym za 40 mln dol.

USA przejmuje budowę

Kiedy USA nabyło prawa do budowy od francuskiej firmy, rozpoczęło negocjacje z Kolumbią, do której należała Panama. Kiedy kraj ten odrzucił traktat ze Stanami Zjednoczonymi, prezydent Roosevelt w odwecie poparł panamski ruch niepodległościowy. W 1903 r. wysłał okręty wojenne na oba krańce Przesmyku, blokując kolumbijskim wojskom dostęp i umożliwiając Panamie ogłoszenie niepodległości. Nowo powstała republika podpisała traktat z USA, na mocy którego uzyskała wieczystą koncesję na obsługę kanału i strefy wokół niego o szerokości 10 mil, a dodatkowo 10 mln dol. zapłaty.

Prace nad kanałem rozpoczęły się 4 maja 1904 r. Główny inżynier przedsięwzięcia, Washington Goethals, zrekrutował budowniczych z Karaibów i Stanów Zjednoczonych. Dzięki informacjom, doświadczeniom i infrastrukturze pozostawionej przez Francuzów, budowę udało się zakończyć sześć miesięcy przed terminem. Całe przedsięwzięcie kosztowało 352 mln dol. W dniu 15 sierpnia 1914 r. przez Kanał Panamski przepłynął pierwszy statek – SS Ancon. Kanał skrócił czas podróży i dystans między Atlantykiem a Pacyfikiem, zmniejszając koszty transportu i handlu. Jest uważany za jedno z największych osiągnięć inżynieryjnych i symbol amerykańskiego geniuszu i determinacji. Do tej pory kluczowy element Kanału, jakim są śluzy, uważany jest za cud techniki. Umożliwiają one podnoszenie i opuszczanie statków na wysokość 25,9 m n.p.m., czyli na poziom jeziora Gatún.

Zrównoważony rozwój w obliczu suszy

Dnia 24 stycznia 2024 r., w odpowiedzi na kryzysową sytuację związaną ze zmianą klimatu, Ilya Espino de Marotta została mianowana pierwszym dyrektorem ds. zrównoważonego rozwoju Kanału Panamskiego. Do jej głównych celów należą: dekarbonizacja, adaptacja do szybko zachodzących zmian oraz sprawiedliwa transformacja. Zarząd Kanału, zgodnie z globalnymi celami, postanowił dążyć do osiągnięcia zerowej emisji dwutlenku węgla netto do 2050 r.

Już teraz Zarząd Kanału Panamskiego współpracuje z Bankiem Światowym i Międzynarodową Korporacją Finansową (IFC) w celu sfinalizowania inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych. Zostanie ona opublikowana w ciągu sześciu miesięcy. W tym roku Kanał zakończy ocenianie ryzyka klimatycznego i zaangażuje się w inicjatywę Science Based Targets (SBTi), obejmującą zarówno krótko-, jak i średnioterminowe cele redukcyjne.

Inwestycje w ekologiczny system globalnego handlu

W latach 2024-2030 Zarząd Kanału Panamskiego planuje włączyć zrównoważony rozwój do inwestycji kapitałowych o wartości ponad 8,5 mld dol. To więcej niż wymagane przez Program Rozbudowy Kanału Panamskiego 5,4 mld dol. Największą część (3,5 mld dol.) zarząd przeznaczy na infrastrukturę i sprzęt, a więc na instalację elektrowni fotowoltaicznej, zakup pojazdów elektrycznych i holowników hybrydowych. Pozostałe fundusze wesprą inicjatywy związane ze zrównoważonym rozwojem: wdrożenie lepszego systemu zarządzania wodą, transformację cyfrową i ulepszenia mające doprowadzić do dekarbonizacji transportu na tym szlaku wodnym.

Dyrektor Ilya Espino de Marotta tak komentuje te przedsięwzięcia: „Jako międzynarodowy węzeł handlowy mamy okazję nie tylko napędzać zrównoważony rozwój w Kanale Panamskim, lecz także pomóc w kształtowaniu bardziej zrównoważonego i produktywnego ekosystemu dla globalnego handlu”.