Korzystanie z wód. Pobór wód. Zużycie wody. Usługi wodne. Co warto wiedzieć

Określenie „korzystanie z wód” znane jest nam wszystkim. Wielu osobom nadal kojarzy się jedynie z wodą lecącą z kranu albo z wypoczynkiem i rekreacją. Niniejszy artykuł przedstawia zagadnienie w kontekście uwarunkowań prawnych. Warto wiedzieć, co – zgodnie z przepisami – nam wolno, a jaki sposób korzystania z wód wymaga specjalnych pozwoleń.

Korzystanie z wód

Korzystanie z wód to używanie ich, np. dla potrzeb komunalnych, rolniczych, leśniczych, rybackich, przemysłowych, energetycznych, żeglugowych i spławnych, obronnych, rekreacyjnych, sportowych, leczniczych oraz innych dotyczących ludności i gospodarki narodowej. Co do zasady, korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia ich stanu oraz stanu ekosystemów od wód zależnych.

Ustawa Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. podzieliła korzystanie z wód na:

• powszechne;
• zwykłe;
• szczególne.

Powszechne korzystanie z wód służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, a także do wypoczynku, uprawiania turystyki i sportów wodnych. Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania z publicznych, śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych oraz z wód morza terytorialnego, oczywiście jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.

Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego lub rolnego i obejmuje pobór wód podziemnych lub powierzchniowych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m³ na dobę. Właścicielowi nieruchomości gruntowej przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wód podziemnych znajdujących się w gruncie, którego jest właścicielem. Warto w tym miejscu wskazać, że prawo do zwykłego korzystania z wód nie uprawnia do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganej zgody wodnoprawnej.

Szczególne korzystanie z wód wykracza poza powszechne oraz zwykłe. Obejmuje ono:

• korzystanie z wód do nawadniania gruntów lub upraw, a także na potrzeby działalności rolniczej w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, w ilości większej niż średniorocznie 5 m³ na dobę;
• korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej, innej niż działalność rolnicza w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym;
• odwadnianie gruntów i upraw;
• wykonywanie na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m² robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej przez wyłączenie więcej niż 70 proc. powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej;
• przerzuty wód oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych;
• rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych;
• użytkowanie wody znajdującej się w stawach i rowach;
• chów ryb w sadzach;
• chów lub hodowlę ryb oraz innych organizmów wodnych w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, przeznaczonych na te cele;
• zapewnienie wody dla funkcjonowania urządzeń umożliwiających migrację ryb;
• wykorzystywanie wód do celów żeglugi oraz spławu;
• wprowadzanie ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego do urządzeń kanalizacyjnych będących własnością innych podmiotów;
• rolnicze wykorzystanie ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m³ na dobę;
• wydobywanie z wód powierzchniowych, w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego, kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu.

Co do zasady, na szczególne korzystanie z wód wymagane jest pozwolenie wodnoprawne. W odniesieniu do wód podziemnych nadrzędną zasadą jest wykorzystywanie ich przede wszystkim do zaopatrzenia ludzi w wodę przeznaczoną do spożycia.

Usługi wodne i opłaty za nie

Usługi wodne to sposób korzystania z wód. Polegają one na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego, zwykłego lub szczególnego z nich korzystania.

Usługi wodne obejmują:

• pobór wód podziemnych lub powierzchniowych;
• piętrzenie, magazynowanie lub retencjonowanie wód podziemnych i powierzchniowych oraz korzystanie z nich;
• uzdatnianie wód podziemnych i powierzchniowych oraz ich dystrybucję;
• odbiór i oczyszczanie ścieków;
• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, obejmujące także wprowadzanie ścieków do urządzeń wodnych;
• korzystanie z wód do celów energetyki, w tym energetyki wodnej;
• odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych, ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej i służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast;
• trwałe odwadnianie gruntów, obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych, a także odprowadzanie wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast;
• odprowadzanie do wód lub do ziemi wód pobranych i niewykorzystanych.

Korzystający z usług wodnych i dokonujący poboru wód powierzchniowych lub podziemnych albo wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi zobowiązany jest do stosowania przyrządów pomiarowych, które umożliwiają odpowiednio: pomiar ilości pobranych wód albo ilości i temperatury wprowadzonych ścieków, jeżeli wprowadza do wód lub do ziemi ścieki w ilości średniej dobowej powyżej 0,01 m³/s. Obowiązki te nie dotyczą jednak właścicieli gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód.

Niemniej jednak właściciele gruntów, którym przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, a którzy:

• dokonują poboru wód podziemnych lub powierzchniowych w ilości średniorocznie przekraczającej 5 m³ na dobę lub
• wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi w ilości przekraczającej łącznie 5 m³ na dobę,

zobowiązani są do zapewnienia pracownikom Wód Polskich dostępu do nieruchomości w zakresie niezbędnym do wyposażenia ich w przyrządy pomiarowe, umożliwiające pomiar ilości pobranych wód lub wprowadzonych ścieków.

Instrumentami ekonomicznymi służącymi gospodarowaniu wodami są opłaty za usługi wodne. Opłatom tym podlegają m.in.:

• pobór wód podziemnych lub powierzchniowych;
• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;
• odprowadzanie do wód:
  • wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast;
  • wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast;

• pobór wód podziemnych i powierzchniowych na potrzeby chowu i hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych;
• wprowadzanie do wód lub do ziemi ścieków z chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych;
• zmniejszenie naturalnej retencji terenowej na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m² robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie tej retencji przez wyłączenie więcej niż 70 proc. powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej;
• wydobywanie z wód powierzchniowych, w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego, kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu.

Więcej na temat usług wodnych oraz opłat za nie będziemy pisać w kolejnych numerach naszej gazety.

Właściciele nieruchomości a korzystanie z wód

Właściciel nieruchomości przyległej do wód objętych powszechnym korzystaniem musi zapewnić do nich swobodny dostęp. Części nieruchomości umożliwiające dostęp do wód w drodze decyzji wyznacza:

• wójt,
• burmistrz lub
• prezydent miasta.

Ponadto właściciel gruntu zobowiązany jest do usuwania przeszkód oraz zmian w odpływie wody na jego gruncie, a które mają wpływ na grunty sąsiednie.

Czego właścicielowi gruntu nie wolno:

• o ile przepisy nie stanowią inaczej, nie może zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich oraz
• odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.

Pobór wód, zużycie wody – definicje GUS

Każdy obywatel oraz wszystkie sektory gospodarki potrzebują dostępu do wody, korzystania z niej oraz jej poboru w wielkości adekwatnej do potrzeb.

Z wielkością poboru wody ściśle wiąże się jej zużycie na potrzeby ludności i gospodarki narodowej. Zgodnie z definicją Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) zużycie wody to ilość wody zużytej na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, pochodzącej z ujęć własnych bądź z sieci wodociągowej lub zakupionej od innych jednostek. W statystyce stanowi sumę zużycia wody na cele:

• przemysłowe – woda zużyta na cele produkcyjne, eksploatacyjne, socjalne i administracyjne (z wyjątkiem wody dostarczanej do budynków mieszkalnych, np. zakładowych), z wyłączeniem wody sprzedanej oraz strat wody w sieci;
• eksploatacji sieci wodociągowej – woda dostarczana: gospodarstwom domowym, indywidualnym gospodarstwom rolnym i osobom zamieszkałym w obiektach długotrwałego zbiorowego zakwaterowania (np. internaty, domy dziecka, domy opieki społecznej, klasztory itp.), przedsiębiorcom i zakładom produkcyjnym we wszystkich działach gospodarki narodowej – bez względu na to, czy została zużyta na cele produkcyjne, czy socjalno-bytowe (np. w łaźniach, stołówkach, budynkach biurowych) oraz pozostałe cele;
• rolnictwa i leśnictwa – woda zużyta jest tożsama z wodą pobraną do napełniania i uzupełniania stawów rybnych.

Warto również podkreślić, że do dnia 31 stycznia 2020 r. zużycie wody w rolnictwie i leśnictwie było tożsame z ilością wody pobraną do nawodnień użytków rolnych i leśnych oraz do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. W chwili obecnej obejmuje ono tylko napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych. Wydaje się, że w statystykach GUS brakuje informacji o całkowitych poborach/zużyciu wody w rolnictwie.

Pobór wód, zużycie wody – dane GUS

Zgodnie z danymi publikowanymi przez GUS, w latach 2000-2021 pobór wody (bez nawodnień w rolnictwie i leśnictwie) na potrzeby gospodarki narodowej i ludności zmniejszył się o ok. 20 proc., tj. z 10,9 km³ w 2000 r. do 9,3 km³ w 2021 r.

W ostatnich 20 latach rozkład wielkości poborów wody w głównych sektorach gospodarki, dla których zbierane są dane, nie ulegał istotnym zmianom. Proporcje wykorzystania wody kształtowały się następująco: 68 proc. dla przemysłu, 23 proc. dla gospodarki komunalnej, 9 proc. do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. Dane te nie obrazują jednak potrzeb i zużycia wody przez szeroko rozumiany sektor rolny, w tym na nawodnienia.

Skąd zatem powinniśmy czerpać dane i informacje na temat rzeczywistych potrzeb poboru i zużycia wody przez główne sektory gospodarki, w tym rolnictwo?
Odpowiedź na to pytanie staje się coraz ważniejsza i kluczowa w kontekście zarówno tego, że woda staje się zasobem coraz bardziej deficytowym, jak również wyzwań i określania potrzeb finansowych na działania m.in. związane z wodą dla poszczególnych sektorów w związku z Blue Deal.