Rolnictwo mleczne – główne źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych w Unii Europejskiej

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych, pomimo prowadzonych stale różnego rodzaju działań, które mają za zadanie je ograniczyć, jest nadal jednym z największych wyzwań środowiskowych, jakie stoją przed Unią Europejską. W szczególności, intensywne rolnictwo mleczne w niektórych regionach Europy, takich jak Irlandia i Włochy, przyczynia się do zanieczyszczenia wód poprzez stosowanie nawozów i pestycydów. Ta sytuacja podkreśla potrzebę znalezienia zrównoważonych rozwiązań dla sektora rolniczego, które będą chronić zasoby wodne.

Rolnictwo mleczne a eutrofizacja wód powierzchniowych

Jednolite części wód powierzchniowych wraz z jednolitymi częściami wód podziemnych są głównym źródłem wody pitnej dla całych ekosystemów. W rolnictwie wykorzystuje się azot, fosfor i nawozy nieorganiczne jako główną metodę zwiększania plonów. Nawozy te, przechowywane w niewłaściwy sposób, stosowane w nadmiarze i niewłaściwie usuwane ze ścieków, przedostają się do wód. Nadwyżka potasu i fosforu powoduje eutrofizację, a więc przerost glonów oraz roślin. Prowadzi to do zmniejszenia poziomu tlenu w wodzie, na czym cierpią inne, wrażliwsze organizmy wodne. Słodka woda jest niezbędna człowiekowi do życia, tymczasem jej zbiorniki są najbardziej zanieczyszczonymi ekosystemami na świecie, co jest dość niepokojącym faktem.

Według ustaleń Komisji Europejskiej rolnictwo odpowiada za 77 proc. całkowitego zrzutu azotu do środowiska. Dyrektywa azotanowa zmusza państwa członkowskie do zwalczania nadmiaru tego pierwiastka, a także fosforu, monitorowania jakości wód oraz identyfikacji obszarów, które produkują duże ilości zanieczyszczeń oraz tych szczególnie zanieczyszczeniami zagrożonych. Za eutrofizację wód słodkich odpowiada głównie fosfor, a wód słonych – azot. Nawozy te mają również znaczący wpływ na wody podziemne. W latach 2016-2019 we wszystkich państwach członkowskich w ponad 14 proc. wód podziemnych przekroczone zostały dopuszczalne stężenie azotanów określone dla wody pitnej, a to ma wpływ na zdrowie – azotany w wodzie mogą m.in. zwiększać ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

Rolnictwo mleczne – niski poziom rzek pogłębia problem zanieczyszczenia wód

Rolnictwo mleczne odpowiada za zanieczyszczenie środowiska na kilku obszarach – po pierwsze, emituje spore ilości gazów cieplarnianych, po drugie, zanieczyszcza lokalne wody gruntowe poprzez niewłaściwe obchodzenie się z nawozami naturalnymi, takimi jak np. obornik. Kwestia zanieczyszczeń lokalnych szybko staje się globalna, gdyż azotany przedostają się rzekami do mórz, więc zanieczyszczone stają się również wody słone. Problem ten szczególnie nasilił się na skutek spadku poziomu rzek, co zostało zaobserwowane w północnych Włoszech. Szacuje się, że w Europie Zachodniej 25 proc. azotu zawartego w odchodach zwierzęcych przedostaje się do środowiska i ma realny wpływ na zdrowie ludzi.

Zintensyfikowane rolnictwo mleczne zwiększa zanieczyszczenie wód azotanami. Problemy z egzekwowaniem prawa i odstępstwa UE

Ogólnie, od wprowadzenia dyrektywy azotanowej w 1991 r., stężenia azotanów znacząco spadły, zarówno w wodach gruntowych, jak i powierzchniowych. Najnowszy raport Komisji Europejskiej pokazuje jednak, że postępy poczynione w ciągu ostatniej dekady są niewielkie, a zanieczyszczenie substancjami biogennymi pochodzenia rolniczego, generowanymi również przez rolnictwo mleczne, rośnie – jest to poważny problem wielu krajów członkowskich. Europejska Agencja Środowiska UE przyznaje, że w strefach szczególnie narażonych na azotany liczne gospodarstwa otrzymały od KE zgodę na odstępstwa, które umożliwiają im prowadzenie hodowli o dużym zagęszczeniu sztuk bydła. Jeszcze pod koniec 2015 r. mogły one przekraczać ilość 170 kg azotu na hektar rocznie z odchodów zwierzęcych.

Kraje UE są drugimi co do wielkości producentami mleka na świecie, zaraz po Indiach. W 2015 r., po zniesieniu przez UE kwot mlecznych, rolnicy zintensyfikowali swoje działania. Irlandia, Niemcy i Holandia, chcąc eksportować więcej, doprowadziły do nadprodukcji. Szacuje się, że na terenie UE wytwarzane jest ok. 155 mln t rocznie. Rolnictwo mleczne rozwija się głównie w Niemczech, Francji, Polsce, Włoszech, Holandii i Irlandii. Badania Fasciani i MacEarl’a wykazały, że na terenie Włoch i Irlandii mnóstwo przypadków zanieczyszczeń pozostaje niewykryta z powodu braku personelu kontrolującego. Rozwiązaniem dla państw członkowskich może być teledetekcja, która pomogłaby w kontrolowaniu zakwitu glonów i wykrywaniu nadmiernie nawożonych pól, przez co prawo mogłoby być lepiej egzekwowane.

Rolnictwo mleczne – prognozowane spadki produkcji

Rolnictwo mleczne działa głównie w oparciu na stosowaniu użytków zielonych do wypasu bydła i pól uprawnych dla ludzi i zwierząt gospodarskich. Nawozy naturalne (obornik, gnojówka) są wykorzystywane jako nawóz, dodatkowo rolnicy mogą stosować specjalne koncentraty do zwiększenia produkcji mleka. Intensyfikacja hodowli oznacza konieczność większego zużycia oleju opałowego, nawozów, pasz i innych środków, co również ma ogromny wpływ na środowisko i rosnące koszty.

Prognozy specjalistów mówią, że liczba krów mlecznych w UE jeszcze w tym roku spadnie poniżej 20 mln, czyli będzie ich o 1,7 mln mniej niż w szczycie produkcji w 2016 r. i o 0,5 mln względem 2021 r. W Holandii rząd próbuje ograniczyć produkcję mleczną o 30 proc. i zmusza rolników do zamykania gospodarstw, co wywołuje liczne protesty. Ważną rolę odgrywają tutaj nie tylko względy ekonomiczne i społeczne – likwidacja gospodarstw oznacza najczęściej rzeź setek tysięcy sztuk bydła.