Taksonomia UE– wspólny słownik zrównoważonego rozwoju

Taksonomia UE to hasło coraz częściej pojawiające się w przestrzeni publicznej w kontekście zrównoważonego rozwoju. Pod tym terminem kryje się unijny dokument określający ramy dla inwestycji uznawanych za zrównoważone. W zamyśle Taksonomia UE ma być słownikiem stosowanym w całej Wspólnocie. Oficjalne polskie tłumaczenie nazwy to systematyka, ale jako że nie przyjęło się ono w dyskusji publicznej, stosować będziemy oryginalną wersję.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 (taką pełną nazwę ma Taksonomia UE), w samej tylko treści wprowadza sześć celów środowiskowych:

• łagodzenie zmian klimatu;
• adaptacja do zmian klimatu;
• zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;
• przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym;
• zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola;
• ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.

Jaka działalność uznawana jest za zrównoważoną wg Taksonomii UE?

Działalność może być uznana za zrównoważoną, o ile spełni łącznie cztery warunki:

• wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych;
• nie czyni poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych (DNSH);
• jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami;
• spełnia techniczne kryteria kwalifikacji.

Wszystkie punkty są szczegółowo opisane z podziałem na rodzaje działalności. W założeniach dla każdego celu środowiskowego mają być opublikowane wytyczne techniczne określające zarówno kwestie dotyczące istotnego wkładu, jak i zasady „nie czyń poważnych szkód”. Obecnie opublikowane są techniczne kryteria kwalifikacji dla dwóch celów: łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich.

W zakresie tych dwóch celów, potencjalnie zgodne z Taksonomią są działalności związane z:

1. leśnictwem, w tym zalesianie i ochrona lasów;
2. działalnością w zakresie ochrony i odbudowy środowiska, obejmujące rekultywację terenów podmokłych;
3. przetwórstwem przemysłowym, na przykład wytwarzaniem niskoemisyjnych technologii na potrzeby transportu;
4. energetyką, w szczególności magazynowaniem energii elektrycznej oraz instalacją i eksploatacją elektrycznych pomp ciepła;
5. dostawami wody, gospodarowaniem ściekami i odpadami oraz remediacją, m.in. wychwytywaniem i utylizacją gazu składowiskowego;
6. transportem, w szczególności kolejowym przewozem towarów;
7. budownictwem i działalnością związaną z obsługą rynku nieruchomości, w tym renowacją istniejących budynków;
8. informacją i komunikacją, m.in. opartą na rozwiązaniach na potrzeby redukcji emisji gazów cieplarnianych;
9. działalnością profesjonalną, naukową i techniczną, m.in. badawczą, rozwojową i innowacyjną, dotyczącą bezpośredniego wychwytywania dwutlenku węgla z powietrza.

Dla każdego z powyższych typów określono jakie działalności (pod warunkiem spełnienia pewnych warunków) mogą zostać uznane w całej Unii Europejskiej za zrównoważone. Dotyczy to zarówno nowych przedsięwzięć, jak i oceny istniejących inwestycji. Co istotne, w ramach kompromisu uznano, że w szczególnych przypadkach energia i ciepło powstające w ramach spalania gazu lub wytwarzane w elektrowni jądrowej może być uznane za zrównoważone. Dla tych branż opublikowane zostało uzupełnienie w zakresie technicznych kryteriów kwalifikacji.

Przykładowe kryteria kwalifikacji do Taksonomii UE

Metodyka oceny, wpisującej przedsięwzięcie do Taksonomii, zakłada możliwość wystąpienia trzech wyników:

• Inwestycja zgodna z Taksonomią – taka, która spełnia wszystkie określone wymogi techniczne w zakresie wnoszenia istotnego wkładu w osiągniecie jednego z celów, nie czyni poważnych szkód żadnemu z pozostałych celów środowiskowych i spełnia minimalne wymogi w zakresie kwestii społecznych.
• Inwestycja kwalifikująca się do Taksonomii UE – to takie przedsięwzięcie, które co do zasady może przynieść pozytywny efekt w zakresie jednego lub więcej celów środowiskowych (znajduje się na liście działalności określonych w Taksonomii), ale nie spełnia albo wymogów technicznych, albo negatywnie wpływa na jeden z pozostałych celów środowiskowych, albo nie spełnia minimalnych wymogów społecznych.
• Inwestycja niezgodna z Taksonomią – działanie nie znajduje się na liście przedsięwzięć wymienionych w Taksonomii UE.

W przypadku hydroenergetyki, o której pisaliśmy w jednym z poprzednich numerów, możemy powiedzieć, że kwalifikuje się ona do Taksonomii UE, gdyż jest wskazana na liście jako produkcja energii elektrycznej z energii wodnej. Żeby uznać ją za zgodną, musi spełniać wszystkie poniższe warunki:

• Musi wnosić istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu. Poniżej wymieniono sposoby na realizację założenia.

a) Instalacja produkująca energię elektryczną jest elektrownią przepływową i nie posiada sztucznego zbiornika.

b) Gęstość mocy w instalacji produkującej energię elektryczną wynosi powyżej 5 W/m².

c) Poziom emisji gazów cieplarnianych w cyklu życia, w wyniku wytwarzania energii elektrycznej z energii wodnej, wynosi poniżej 100 g ekwiwalentu dwutlenku węgla/kW.

• Nie może czynić poważnych szkód w zakresie pozostałych celów środowiskowych, w szczególności w zakresie zrównoważonego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych i morskich. Działalność ta musi być zgodna z przepisami Ramowej Dyrektywy Wodnej, w szczególności ze wszystkimi wymogami dotyczącymi osiągania celów środowiskowych dla jednolitych części wód.

W zakresie eksploatacji istniejących elektrowni wodnych, w tym prac modernizacyjnych służących zwiększeniu możliwości wytwarzania energii odnawialnej lub jej magazynowania, działanie powinno spełniać poniższe kryteria:

• Wdrożenie wszystkich technicznie wykonalnych i istotnych z punktu widzenia ochrony środowiska środków łagodzących, mających zmniejszyć niekorzystny wpływ na zasoby wodne, jak również na chronione siedliska i gatunki bezpośrednio zależne od wody.
  • W stosownych przypadkach i w zależności od ekosystemów występujących naturalnie w narażonych jednolitych częściach wód stosowane powinny być:
    • środki zapewniające możliwość migracji ryb w górę i w dół rzeki (takie jak przyjazne dla ryb turbiny, struktury prowadzące ryby, nowoczesne, w pełni funkcjonalne przepławki, środki mające na celu zatrzymanie lub ograniczenie do minimum eksploatacji i zrzutów podczas migracji lub tarła);
    • środki zapewniające minimalny przepływ hydrobiologiczny (w tym łagodzenie szybkich, krótkoterminowych wahań przepływu lub odpływów pulsacyjnych) i przepływ osadów;
    • środki mające na celu ochronę lub poprawę stanu siedlisk.
  • Skuteczność tych środków jest monitorowana.

W odniesieniu do budowy nowych elektrowni wodnych, działania muszą spełniać poniższe kryteria:

• Przed rozpoczęciem budowy przeprowadza się ocenę oddziaływania projektu w celu określenia jego potencjalnego wpływu na stan jednolitych części wód w dorzeczu oraz na obszary chronione zależne od wód, uwzględniając w szczególności korytarze migracyjne ryb, rzeki o swobodnym przepływie oraz ekosystemy w stanie zbliżonym do warunków niezakłóconych ludzką działalnością. Ocena uwzględnia w szczególności wpływ skumulowanych skutków nowego projektu i innej, istniejącej lub planowanej, infrastruktury w dorzeczu.
  • Na podstawie oceny oddziaływania ustalono, że elektrownia powinna być planowana – pod względem projektu i lokalizacji oraz środków łagodzących – tak, aby spełniała jeden z następujących wymogów:
    • Elektrownia nie może prowadzić do pogorszenia stanu ani nie może zagrażać osiągnięciu dobrego stanu lub potencjału określonej jednolitej części wód, w obrębie której ma działać.
    • W przypadku, gdy elektrownia grozi pogorszeniem stanu lub zagraża osiągnięciu dobrego stanu lub potencjału określonej jednolitej części wód, w której ma działać, a takie pogorszenie nie jest znaczące i uzasadnione szczegółową oceną kosztów i korzyści, dodatkowo realizacja inwestycji stanowi nadrzędny interes publiczny, przy równoczesnym braku alternatywy w zakresie jego osiągania.
  • Budując elektrownię wdrożono wszystkie technicznie wykonalne i istotne z punktu widzenia ochrony środowiska środki łagodzące, mające zmniejszyć niekorzystny wpływ na zasoby wodne, jak również na chronione siedliska i gatunki bezpośrednio zależne od wody.
  • Elektrownia nie zagraża trwale osiągnięciu dobrego stanu lub potencjału w którejkolwiek jednolitej części wód należących do tego samego obszaru dorzecza.
  • Oprócz środków łagodzących, o których mowa powyżej, w stosownych przypadkach wdraża się środki kompensacyjne, w celu uniknięcia ryzyka rozdrobnienia jednolitej części wód w tym samym obszarze dorzecza. Przeprowadza się to w drodze przywrócenia ciągłości w obrębie tego samego obszaru dorzecza w stopniu, który kompensuje zakłócenia ciągłości, które może wywołać planowana elektrownia wodna. Kompensacja rozpoczyna się jeszcze przed realizacją projektu.

Ostatni element zgodności z Taksonomią UE dotyczy zapewnienia minimalnych wymogów społecznych, które zdefiniowane są w odrębnych przepisach.

Elektrownia wodna, która łącznie spełnia wszystkie powyższe wymagania, może być uznana za działalność zrównoważoną, przyczyniającą się do łagodzenia zmian klimatu. Jak widać na powyższym przykładzie, by przedsięwzięcie zostało uznana ze zrównoważone nie wystarczy, że generuje pozytywny efekt dla klimatu. Jak sama nazwa wskazuje, musi zachować równowagę w zakresie innych elementów środowiskowych, a także społecznych.

Dla ułatwienia poruszania się w gąszczu wymogów Komisja Europejska opublikowała narzędzie nawigujące po przepisach – Compass. Jego zasadniczą wadą jest fakt, iż działa wyłącznie po angielsku.

Czemu ma służyć Taksonomia UE?

Samo rozporządzenie w sprawie Taksonomii UE nie wprowadza wprost obowiązku stosowania tego unijnego wspólnego słownika. Jednakże jako zbiór zasad definiowania zrównoważonej działalności jest wykorzystywana w wielu obszarach. Z jednej strony stanowi bazę do różnego rodzaju sprawozdawczości. Część firm jest bezpośrednio objęta obowiązkiem ujawnień w zakresie Taksonomii, kolejna grupa będzie sprawozdawać na potrzeby dyrektywy CSRD. Pisaliśmy o tym we wcześniejszym numerze „Wodnych Spraw”. Zaznaczyć należy również, że na potrzeby raportowania, podmioty objęte CSRD, w tym banki, będą potrzebować danych od swoich klientów i dostawców. Oznacza to, że oceną swojej działalności pod kątem zgodności z Taksonomią UE, będą musiały zająć się także podmioty nie wskazane wprost w dyrektywie CSRD.

Z drugiej strony wymogi dotyczące zgodności z Taksonomią UE są określone jako elementy różnego rodzaju finansowania. Przykładem takiego instrumentu jest Program Invest UE, który wprost zakłada ocenianie inwestycji pod kątem zgodności z Taksonomią UE. Podobnie wygląda sytuacja w zakresie Krajowego Programu Odbudowy. Obowiązuje w nim zasada DNSH – nie czyń poważnych szkód w zakresie sześciu celów środowiskowych określonych w Taksonomii UE.

Powszechność stosowania Taksonomii UE do określania tego, co jest, a co nie jest zrównoważoną działalnością, będzie rosła. Idea stojąca bowiem za jej opracowaniem dotyczy ujednolicenia zasad określania tego, co możemy uznać za przynoszące korzyści dla środowisk, klimatu i społeczeństwa.

Co dalej z Taksonomią?

Obecnie mamy opracowane techniczne kryteria kwalifikacji, określające wymogi w zakresie istotnego wkładu w osiągniecie jednego z celów środowiskowych Taksonomii UE i zasady DNSH dla dwóch z sześciu celów. Trwają prace nad przygotowaniem takich wymogów dla kolejnych czterech celów. Poszerzy to katalog przedsięwzięć zrównoważonych, ale też zobliguje następne branże do oceny swojej działalności. Stworzy także możliwości w zakresie pozyskania finansowania. O tym, jaki wpływ na „zielone finansowanie” będzie miała Taksonomia UE, dowiecie się z kolejnych numerów „Wodnych Spraw”.

Co ciekawe, poza Taksonomią UE dotyczącą środowiska, w Komisji Europejskiej prowadzone są także prace nad tzw. taksonomią społeczną. Ma ona określić wspólny sposób definiowania działalności zrównoważonej społecznie.

Najbliższe miesiące przyniosą więc wiele zmian i miejmy nadzieję rozwieją wątpliwości dotyczące tego, czym jest zrównoważony rozwój.