Bagno Wizna – jak gospodarować wodą na obszarze Natura 2000 „Bagno Wizna”

Obszar Natura 2000 „Bagno Wizna” utworzony został 14 listopada 2008 r. na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 października tegoż roku, zmieniającego rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. 2008 nr 198, poz.1226).

Bagno Wizna to rozległe, szerokie na 10 km, płaskie i w większości torfowe obniżenie terenu. To około 15 tys. ha bagiennych łąk leżących w okolicy ujścia Biebrzy do Narwi, położonych w zachodniej części województwa podlaskiego. Obszar ostoi obejmuje duże, zmeliorowane torfowisko niskie (70% obszaru), jedno z największych w Polsce. Teren jest użytkowany rolniczo: łąki i pastwiska zajmują 90% powierzchni, a pola uprawne i lasy – po 1%.

Ochrona obszaru Natura 2000 „Bagno Wizna” a prace utrzymaniowe melioracji wodnych

W pierwszej połowie 2020 r. na obszarze „Bagna Wizna” (PLB200005) prowadzone były prace pogłębiające i udrażniające ponad 30 rowów melioracyjnych (odwadniających).

Pod koniec 2020 r., w związku z działaniami polegającymi na pogłębianiu i udrażnianiu rowów melioracyjnych, podjętymi sprzecznie z ustaleniami planu zadań ochronnych (PZO), Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ) w Białymstoku wydała decyzję zakazującą czyszczenia rowów i odwadniania obszaru.

Problem pojawił się ponownie na początku 2022 r. w związku z prowadzeniem pogłębiania niektórych rowów na chronionym obszarze. Centrum Ochrony Mokradeł wystąpiło do Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku z wnioskiem o wydanie odpowiednich decyzji. Miały one dotyczyć wstrzymania i niepodejmowania działań niezgodnych z ochroną bagna oraz nakazać przywrócenie środowiska do stanu poprzedniego.

Działania i stanowisko Podlaskiej Izby Rolniczej w sprawie obszaru Natura 2000 „Bagno Wizna”

W czerwcu 2022 r. Podlaska Izba Rolnicza zorganizowała spotkanie rolników zamieszkujących i użytkujących łąki na obszarze Natura 2000 „Bagno Wizna” oraz ekologów.

W opinii ekspertów obszar ten musi być chroniony i nie może być osuszany z uwagi na występujące gleby torfowe oraz ważną rolę torfowisk.

Natomiast rolnicy obawiają się, że brak osuszania terenu – zaniechanie melioracji odwadniających – spowoduje powstawanie rozlewisk na terenach użytkowanych rolniczo, co uniemożliwi prowadzenie działalności przez kilkaset gospodarstw. Pasza z tego obszaru to pożywienie dla hodowanych w tym regionie krów mlecznych i jałówek. Pozyskiwane mleko (uzyskuje się ok. 0,5 mln litrów mleka dziennie, a więc 182,5 mln litrów mleka rocznie) dostarczane jest do trzech wiodących mleczarni: w Piątnicy, Grajewie i Wysokiem Mazowieckiem. Rolnicy zapewnili, że są gotowi na pewne kompromisy oraz chętni do uporządkowania gospodarki wodnej na tym terenie. Wstępnie zgodzili się na pozostawienie mniej atrakcyjnych rolniczo łąk przyrodzie, a bardziej produktywne wykorzystywane będą do pozyskiwania paszy.

W celu podjęcia decyzji, co do szczegółów rozwiązań, w latach 2021/22 opracowana została ekspertyza hydrologiczna.

W opinii Podlaskiej Izby Rolniczej obszar objęty ekspertyzą jest terenem o wysokiej kulturze rolnej, na którym gospodarka prowadzona jest w sposób zrównoważony. Rolnicy od pokoleń integrują tu uprawę łąk z zachowaniem znacznej części terenów podmokłych oraz ochroną cennych siedlisk ptasich, czego przykładem ma być ilość i różnorodność występujących tam obecnie gatunków. Zdaniem Izby proponowane w ekspertyzie rozwiązania doprowadzą do wyeliminowania produkcji rolniczej na tym terenie, likwidacji części gospodarstw rodzinnych, niekorzystnego ekonomicznie wpływu na firmy i zakłady związane w sposób pośredni i bezpośredni z branżą rolną w regionie, województwie, a nawet kraju.

Izba Rolnicza nie zgadza się z propozycją utrzymania stałego poziomu zwierciadła wody gruntowej poniżej 25 cm. W jej opinii poziom ten należy utrzymywać na 60 – 80 cm poniżej poziomu terenu (p.p.t.), wówczas zastosowanie proponowanych w powyższej ekspertyzie progów zwalniających jest zasadne i przyczyni się do gromadzenia wody opadowej w rowach szczegółowych, co poprawi podsiąkanie wody.

W kontekście propozycji zawartych w ekspertyzie Izba wskazuje, że:

• proponowane rozwiązania spowodują tworzenie zastoisk i oczek wodnych na gruncie już przy najmniejszych opadach deszczu, co uniemożliwi zbiór zielonej masy w optymalnym terminie oraz spowoduje wypadanie szlachetnych gatunków traw i zastąpienie ich roślinnością bagienną;
• pozostawienie nieskoszonych fragmentów kwater w pobliżu pasów zadrzewień, jako stref bytowania ptaków na użytkach intensywnych, jest niezasadne – znajduje się tam znikoma ilość siedlisk (co wykazuje ekspertyza). Ponadto takie fragmenty są miejscami do życia dla nornic i gryzoni, co spowoduje wzrost populacji drapieżników (kruki, jastrzębie itp.), a także dzików, które przez buchtowanie niszczą darń;
• zasadne jest utrzymanie istniejących pasów zadrzewień liniowych wzdłuż rowów, gdyż ograniczają one erozję wietrzną, zapewniają ptakom ochronę przed drapieżnikami i dają im miejsce bytowania;
• zmiana gospodarowania na wskazywanych łąkach nie dla wszystkich ptaków będzie korzystna, część z nich, np. czajka i derkacz, będą zmuszone do migracji (ptaki nie będą składały jaj w wodzie i będą szukały terenów suchych);
• zasadne jest pozostawienie roślinności przy ujściu fragmentu koryta celem samooczyszczania wody i powinno ono dotyczyć wpływu do IV strefy;
• brak jest analizy skutków ekonomicznych dotyczących masowego rozprzestrzeniania się barszczu Sosnowskiego, również w przypadku nierolniczego użytkowania łąk.

W obliczu kryzysu, szczególnie na rynku mleka i rosnących kosztów produkcji, Izba Rolnicza za priorytet uznaje zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju. Dlatego proponuje utworzenie dwóch stref:

• numer I (w miejsce zaproponowanej strefy IV) – maksymalnie skierowana na ochronę ptaków, rozwój bioróżnorodności tp.. Zalecenia i zasady gospodarowania, które planuje się wprowadzić na całym terenie, powinny dotyczyć tylko gruntów w bliskim sąsiedztwie rzeki, które można przeznaczyć na cele rolno-środowiskowe i przyrodnicze.
• numer II (obejmująca zasięgiem strefy I, II i III) – w której umożliwia się racjonalne, zgodne z zasadami agrotechniki, użytkowanie łąk, a w szczególności:
  • utrzymywanie wody na głębokości ok. 60 cm p.p.t., co umożliwi gospodarkę rolną i użytkowanie łąk;
  • optymalne, dostosowane do potrzeb faz rozwojowych roślin terminy koszenia;
  • możliwość wykonywania wszystkich niezbędnych zadań agrotechnicznych zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolnej (wałowanie, włókowanie, podsiew, wysiew nawozów organicznych i mineralnych);
  • regularne i cykliczne wykonywanie bieżącej konserwacji rowów co 5 – 6 lat na obszarze w strefie II;
  • doprowadzenie do modernizacji zastawek i przepustów oraz uregulowania cieków wodnych wpływających na teren Bagna Wizna.

Działania i stanowisko Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku

W dniu 18 grudnia 2013 r. wydane zostało zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Bagno Wizna PLB200005 (Dz.U. Woj. Podl. z 2013 r. poz. 4631), zmienione zarządzeniem z dnia 05 grudnia 2018 r. (Dz.U. Woj. Podl. z 2018 r. poz. 4892).

Pod koniec 2020 r. RDOŚ w Białymstoku wydał decyzję nakazującą wstrzymanie prac i niepodejmowanie działań polegających na udrażnianiu i pogłębianiu rowów melioracyjnych do czasu obowiązywania planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 „Bagno Wizna” PLB200005 tj. do dnia 7 stycznia 2024 r.

W 2021 r. RDOŚ w Białymstoku zlecił wykonanie dokumentu pod nazwą „Ekspertyza hydrologiczna dotycząca opracowania modelu gospodarowania wodą w obszarze Natura 2000 Bagno Wizna PLB200005”. Jego celem miało być opracowanie modelu gospodarowania wodą w obszarze Natura 2000 „Bagno Wizna” w istniejącym układzie hydrograficznym, w związku z potrzebą zapewnienia odpowiednich warunków wodnych w siedliskach ptaków i innych cennych zwierząt oraz roślin, minimalizacji emisji gazów cieplarnianych z torfowiska oraz względnie niezakłóconego użytkowania rolniczego na tym terenie, tj. głównie łąk kośnych.

Zgodnie z informacją otrzymaną z RDOŚ w Białymstoku, uwagi zgłoszone do wspomnianej. ekspertyzy, podczas konsultacji społecznych, są aktualnie rozpatrywane przez wykonawcę.

Ustalenia ekspertyzy w sprawie modelu gospodarowania wodą na obszarze Natura 2000 „Bagno Wizna” będą wykorzystane do opracowania nowego planu zadań ochronnych (PZO). Ekspertyza dostępna jest na stronie RDOŚ w Białymstoku.

Może Cię również zainteresować: Największe mokradła Europy w konflikcie zbrojnym.

---

Źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32021R2115&qid=1684925616404#