Zakaz polowań na kolejne cztery gatunki ptaków wodnych

Życie myśliwych 60 lat temu było prostsze. Na łyski polowało się zgodnie z prawem cały rok. Podobnie na czaple siwe na terenie wód zamkniętych, bo na wodach otwartych już tylko od 1 lipca do 31 marca. Dzikie gęsi strzelało się legalnie od 11 sierpnia do 20 maja, nie wnikając, czy wali się do gąsiora czy gęsi. A tym bardziej jakiego gatunku. Dzikie kaczki (samice) łowiono od 21 sierpnia do 30 listopada, a kaczory od 1 kwietnia do 20 maja, potem od 21 sierpnia do 30 listopada. Można było zgodnie z prawem polować na koguty głuszców i cietrzewi (od 1 kwietnia do 20 maja), a nawet na bataliony (choć tylko od 1 do 31 maja) [2].

Jeszcze łatwiej mieli myśliwi, a trudniej ptaki przed wojną. Łowne były wówczas m.in. dzikie łabędzie (od 15 maja do 31 lipca), pardwy, bieliki, rybołowy i kanie (od 1 lutego do 15 sierpnia). Dłużej łowiono bojowniki – od 1 czerwca do 10 lipca. Za to okres legalnego strzelania kaczorów był krótszy. Pokrywał się bowiem z czasem łowów na bataliony: od 1 czerwca do 10 lipca [1]. Teraz cztery gatunki ptaków wodnych są bezpieczne, przyjrzyjmy się które.

Czemu polowanie na ptaki jest passe?

Tuż po wyborach, nowo mianowany Główny Konserwator Przyrody Mikołaj Dorożała uznał słuszność argumentów koalicji Niech Żyją! przeciw dalszym polowaniom na ptaki:

• legalne strzelania do ptaków łownych nie wypełniają ustawowych celów łowiectwa, jakimi są: zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych oraz ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny;
• gatunki łowne w Polsce nie zagrażają bioróżnorodności ani równowadze biologicznej;
• gatunki łowne nie szkodzą racjonalnej gospodarce rybackiej, rolniczej i leśnej;
• nawet legalne polowania na awifaunę łamią postanowienia Dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz Konwencji Ramsarskiej, Berneńskiej oraz Bońskiej;
• plany łowieckie nie wykazywały liczebności 10 z 13 gatunków łownych;
• omyłkowo zabija się w Polsce szereg gatunków ściśle bądź częściowo chronionych, w tym bardzo rzadkich, np.: hełmiatkę i podgorzałkę zamiast głowienki, cyrankę zamiast cyraneczki;
• śruciny połykane jako gastrolity (kamyki do rozcierania pokarmu) zatruwają ptaki. Najpierw te drobniejsze, a potem żywiące się nimi szponiaki z herbowym dla Polski bielikiem na czele [3, 4, 5].

Cztery kolejne gatunki ptaków wodnych bezpieczne – przynajmniej na papierze

Najnowsze moratorium Głównego Konserwatora Przyrody Mikołaja Dorożały wprowadza całoroczny zakaz polowań na cztery gatunki wodne i błotne: łyskę, cyraneczkę, głowienkę oraz czernicę. Pojawi się rozporządzenie dotyczące zdjęcia z listy gatunków łownych czterech gatunków ptaków. Będziemy chcieli w sposób systemowy chronić cyraneczkę, głowienkę, czernicę i łyskę. Jeśli idzie o cyraneczkę, to mamy zaplanowanych do odstrzału blisko 25 tys. sztuk, w przypadku głowienki jest to 16 tys. sztuk, czernicy – ponad 15 tys., łyski – ponad 20 tys. sztuk – zapowiedział wiceminister Dorożała. Na razie objęło je moratorium ministra ds. klimatu i środowiska [10].

Ułaskawienie na pięciolecie

Wybrana czwórka miała szczęście, gdyż mija właśnie 5 lat od publikacji tekstu Wylegały i Ławickiego pt. Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN uzasadnia wprowadzenie moratorium, a potem ewentualny transfer z listy gatunków łownych na listę gatunków chronionych. Prawdopodobieństwo wymarcia bardzo się różni dla poszczególnych gatunków z ułaskawionej właśnie czwórki.

O ile cyraneczek gniazdowało u nas tylko 1300-1700 par (w latach 2013-18), głowienek 2-6 tys. par, o tyle łysek w tym samym czasie gnieździło się 30-60 tysięcy par. Łysek w skali Polski przybyło nawet 61 proc., cyraneczek natomiast stale ubywało. Jeszcze prędzej wymiera głowienka, tracąc między rokiem 1980 a 2018 jakieś 80, może nawet 90 proc. populacji w naszym kraju [3, 4, 5].

Nie tylko myślistwo

Nawet najwięksi przeciwnicy polowań przyznają, iż legalne pozyskanie to tylko jeden z wielu gwoździ do trumny wyżej wspomnianych gatunków. Wszystkim równie mocno zagrażają: zanik siedlisk, pogorszenie się bazy pokarmowej, presja drapieżców, wreszcie zmiany w gospodarce na stawach karpiowych. Szkodzi zarówno wstrzymanie gospodarki, prowadzące do zarastania stawów, jak i rosnąca intensyfikacja obsady, nasilająca konkurencję o pasze.

Do ustępowania czernicy oraz głowienki mocno przyczynia się również zanik kolonii ich sojuszniczek – mew śmieszek, spowodowany presją meszek (nadmiar meszek to efekt zmiany klimatu oraz inwazji obcych gatunków zarazków), lepszymi szczepionkami dla lisów, rosnącą liczbą wizonów i szopów oraz ubijaniem mew jako szkodników. Łowne kaczki wolą gniazdować w pobliżu kolonii śmieszek, gdyż gatunki te wzajemnie ostrzegają się i bronią przed drapieżcami, trochę jak żyrafy, zebry i antylopy na sawannie. Ustępowanie czernic paradoksalnie ocaliło przed wymarciem w Polsce (przynajmniej na kilka dekad) jej kuzynkę, ale i rywalkę – podgorzałkę [3].

Prawo prawem a życie życiem

Istnieje konsensus społeczny odnośnie do zakazu polowań na ptaki ginące i rzadkie. Popiera go 94 proc. pytanych przez Kantar Polska w ankiecie przeprowadzonej dla koalicji Niech Żyją!. Z drugiej strony, zdaniem ¹/₃ obywateli pewnych gatunków mamy zbyt dużo, szczególnie kormorana oraz czapli. Skoro Brytyjczycy mogą w majestacie prawa strzelać gągoły, a Islandczycy maskonury, to czemu my mamy być gorsi? W Polsce spośród gatunków chronionych podczas legalnych polowań na wodną i błotną ornitofaunę giną najczęściej: perkozy dwuczube, łabędzie nieme, cyranki, mewy białogłowe oraz śmieszki. Strzela się też wiele prawdziwych i urojonych szkodników rybackich: od czapli i bąków, przez błotniaki i rybitwy, aż po dubelty.

Przypomnijmy od razu, że RDOŚ może wydać zgodę na odstrzał redukcyjny objętych częściową ochroną gatunkową kormoranów i czapli siwych, jednak zezwolenia takie obwarowane są wieloma warunkami. Absolutnie nie upoważniają do pozostawiania rannych ptaków ani do zabijania czapli białych czy purpurowych! Czaple siwe bywają zmorą nie tylko rybaków, lecz także kierowców i drwali, a w 2011 r. groziły śmiercią pingwinom tońcom z trójmiejskiego zoo. Nawet wtedy zasługują raczej na płoszenie niż śmierć. A jeśli na śmierć, to bardziej humanitarną niż na Śląsku [12].

Coś się kończy, coś zaczyna

Myśliwi argumentują, że ich hobby wyrabia szereg umiejętności, które znowu będą niezwykle przydatne w naszej części świata: koordynację oko-ręka, orientację w nieznanym, a odludnym terenie (także po zmroku), bezszelestne stąpanie i brodzenie w wodzie, niewrażliwość na krew, chłód i wilgoć. Dla nich również mamy dobrą wiadomość! Przybywa gatunków obcych dla Europy, zwalczanych ustawowo w całej Wspólnocie, na jakie nie tylko można, ale nawet powinno się polować. Spośród obserwowanych coraz powszechniej w Polsce blaszkodziobych są to m.in. kazarka (gęsiówka) egipska oraz sterniczka jamajska. Kazarka egipska słynie z agresywnego terytorializmu.

Przegania zarówno inne blaszkodziobe, jak i szponiaki (myszołowy, jastrzębie) oraz wróblowate (kosa, szpaka, wróbla) mieszkające kątem w gniazdach większych ptaków. Nawet bocian biały bywa bezradny wobec tej egipskiej gęsi. Gęsiówka daje niemal zawsze bezpłodne mieszańce z szeregiem pławic (krzyżówką), kazarek (w tym oharem) i bernikli (białolicą). Rozprzestrzenia dwa szczepy ptasiej grypy, paramyksowirozę oraz salmonellę.

Sterniczka jamajska z kolei zagraża przyrodzie Starego Kontynentu poprzez:

• krzyżowanie się z rodzimą sterniczką zwyczajną;
• roznoszenie wirusa ptasiej grypy (szczep H5N1);
• konkurencję z gatunkami rodzimymi, zwłaszcza perkozkami i zausznikami.

Już w 2016 Stały Komitet Konwencji Berneńskiej w swojej Rekomendacji nr 185 (2016) nakazał eksterminację sterniczki jamajskiej z całej Zachodniej Palearktyki do 2020 r. Paradoksalnie sterniczek tych w ich ojczyźnie, na półkuli zachodniej, w sumie naliczono mniej niż łysek – 25-200 tys. okazów podgatunku/gatunku ferruginea, 10 tys. podgatunku andina na tle 8-10 milionów tych drugich [6, 7].

---

W artykule korzystałem m.in. z prac:

1. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 grudnia 1927 r. o prawie łowieckim.
2. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 14 maja 1965 r. w sprawie okresów polowań na zwierzęta łowne.
3. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Biuletyn Monitoringu Przyrody 20: 1-80.
4. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L. 2020. Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki.
5. Wylegała P., Ławicki Ł. 2019. Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN. Poznań: PTOP Salamandra, 2019.
6. Karta Informacyjna Gatunku – sterniczka jamajska. 2018. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych. Uniwersytet Śląski w Katowicach.
7. K. Mazurska, W. Solarz, H. Okarma: Karta Informacyjna Gatunku – gęsiówka egipska. 2018. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. Uniwersytet Śląski w Katowicach.
8. https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Czaple-wymuszaja-haracz-od-gdanskiego-ZOO-n47717.html [3.04.2024]
9. https://niechzyja.pl/moratorium/ [3.04.2024]
10. https://www.agropolska.pl/aktualnosci/polska/dorozala-bedzie-moratorium-na-odstrzal-czterech-gatunkow-ptakow-oraz-ochrona-ciezarnych-loch-dzikow,16418.html [3.04.2024]
11. https://www.myslistwo.com/czapla.php [3.04.2024]
12. https://bielskobiala.wyborcza.pl/bielskobiala/7,88025,26826570,mysliwy-polowal-na-czaple-zostawil-ciezko-ranne-cierpiace.html [3.04.2024]