English
„Nieczynienie poważnej szkody” (ang. DNSH – Do Not Significant Harm) żadnemu z ustalonych celów środowiskowych stanowi jedną z zasad, które muszą być spełnione przez przedsięwzięcia, jeśli mają one być sfinansowane ze środku Unii Europejskiej. W odniesieniu do możliwości przewidzianych w KPO, w zakresie jego celów szczegółowych, inwestycji i kolejno opracowywanych na potrzeby ich realizacji instrumentów, trwają prace nad określeniem dokumentacji koniecznej do naboru wniosków. Zostaną w niej ustalone wymagania stawiane wnioskodawcom, również w zakresie wykazania spełniania zasady DNSH.
Czego wymagają przepisy i wytyczne dotyczące DNSH?
Jakie mogą być oczekiwania instytucji realizujących inwestycje z KPO w imieniu podmiotów odpowiedzialnych? Na pewno zgodne z przepisami prawa unijnego oraz z istniejącymi wytycznymi i podręcznikami w temacie DNSH, ale również, jak się okazuje, o zupełnie różnym poziomie szczegółowości.
Ogólne wymagania dotyczące spełniania zasady DNSH zakładają dwupoziomowość prowadzonych analiz, tj. wstępną ocenę (tzw. screening) oraz ocenę merytoryczną, popartą dowodami. Nie wszystkie przedsięwzięcia będą wymagać obu etapów. Jest to zależne od charakteru działania, przekładającego się na możliwe oddziaływania na oceniane cele środowiskowe. I tak w przypadku niewielkich przedsięwzięć, często z założenia ukierunkowanych na poprawę stanu pewnych elementów środowiska, opartych na rozwiązaniach ekosystemowych, realizowanych bez nadmiernej uciążliwości dla środowiska naturalnego , ocena ta może zakończyć się na screeningu, a nawet na jego początkowym etapie. W przypadku zaawansowanych inwestycji wymagane będą bardziej szczegółowe informacje, poparte dowodami w postaci sporządzonych analiz, dokumentów i zaświadczeń. Przełoży się to na pracochłonność przygotowywania dodatkowych dokumentów do wniosku, a niejednokrotnie również na konieczność pozyskania decyzji w postępowaniach środowiskowych.
Zasady dotyczące przestrzegania DNSH w kontekście planowanych przedsięwzięć nie zostały podane wprost. Zapisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, jak również tzw. rozporządzenia w sprawie taksonomii (rozporządzenie PE i Rady (UE) 2020/852) definiują dość niejednoznacznie podstawowe pojęcia i wymagania dotyczące zagadnienia DNSH i innych powiązanych, pozostawiając duże pole do interpretacji. W większości przypadków nie wskazują konkretnych kryteriów ani wartości. Dla ich określenia zaczęto stosować zapisy rozporządzenia delegowanego do taksonomii, określającego w przepastnych załącznikach szereg zagadnień, które powinny być rozpatrywane w trakcie weryfikacji wpływu na poszczególne cele środowiskowe.
Są to wymagania określone dla zrównoważonej działalności. Na ten moment najbardziej obszernie została opisana tematyka w odniesieniu do wymagań dla nieszkodzenia dwóm celom środowiskowym – łagodzeniu zmian klimatu i adaptacji do zmian klimatu. Niemniej jednak w trakcie opracowywania i konsultacji są kolejne normy odnoszące się do pozostałych czterech celów środowiskowych: zrównoważonego wykorzystania i ochrony zasobów wodnych i morskich, gospodarki o obiegu zamkniętym, zapobiegania zanieczyszczeniu i jego kontroli, ochrony i odbudowy bioróżnorodności i ekosystemów. Po ich zatwierdzeniu celowym byłoby uzupełnienie zasad zastosowania DNSH w poszczególnych procedurach dla instrumentów wdrażających inwestycje z KPO.
Jak określane są wymagania DNSH w opracowywanej dokumentacji?
Generalną zasadą zdaje się być przyjęcie deklaratywnego charakteru przedstawianych informacji, często w formie oświadczenia. Wnioskodawca musi zapewnić w składanych dokumentach, że realizowane ze wsparciem otrzymanego finansowania przedsięwzięcia będą zgodne z obecnie obowiązującymi przepisami prawa w zakresie ochrony środowiska oraz że zostanie spełniona zasada DNSH. W tym miejscu śmiało można postawić pytanie: czy aby wnioskodawca zdaje sobie sprawę, co deklaruje?
Czy taki sposób zapewnienia będzie gwarantować właściwe ukierunkowanie środków finansowych z UE okaże się zapewne w wyniku przeprowadzonych działań kontrolnych. Dlatego też konieczne jest doprecyzowanie, o ile to możliwe wobec enigmatycznych wytycznych Komisji, jakie normy i kryteria powinny zachować planowane przedsięwzięcia.
Zaleca się również, przed planowaniem zakresu przedsięwzięcia i złożeniem wniosku o finansowanie, dokładne sprawdzenie określonego w dokumentacji kryterium kwalifikowalności i wymagań wobec projektów. Interpretacja zapisów może okazać się kluczowa.
Obecnie trwają prace nad podejściem, jakie należałoby stosować w odniesieniu do wymagań przestrzegania przez planowane przedsięwzięcia zasady DNSH. Dostrzegane są również pierwsze braki i problemy w precyzowaniu informacji i kryteriów wyboru przedsięwzięć.
Realizowane do tej pory oceny DNSH skupiały się w większości na polityce, strategii i programach, czyli dokumentach planistycznych. Wypracowanie wymagań, decydujących o akceptacji lub odrzuceniu konkretnego przedsięwzięcia, jest wyzwaniem w zupełnie innej skali.
Na podstawie zdobytego w tym zakresie doświadczenia można wskazać, że wymaganiami powodującymi największe trudności mogą być przedsięwzięcia, w ramach których pojawi się inwestycja mogąca zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogąca potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W tym przypadku instytucja realizująca powinna zażądać, zgodnie z wymaganiami wynikającymi z rozporządzenia delegowanego do taksonomii, decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia lub decyzji właściwego organu w sprawie odstąpienia od przeprowadzenia oceny. Taka sytuacja, wobec trwających procedur opracowywania wymogów oraz odwlekanie momentu uruchomienia poszczególnych instrumentów KPO, daje potencjalną możliwość pozyskania odpowiednich dokumentów. Warto dodać, że otrzymanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia nie zwalnia z obowiązku przeprowadzenia analizy DNSH.
Kolejnym przykładem są złożone inwestycje, uwzględniające wiele odmiennych celów i zakresów działań, planowane do realizacji na obszarach seminaturalnych, a zwłaszcza na obszarach cennych przyrodniczo. Opisanie możliwych oddziaływań na wszystkie z analizowanych celów środowiskowych może okazać się sporym wyzwaniem, nie tylko dla sporządzającego opracowanie, ale również dla osoby weryfikującej je po stronie instytucji odpowiedzialnej. Dlatego też, o ile to możliwe, zaleca się rozważne wybieranie obszaru, na którym będzie lokowane przedsięwzięcie, zwłaszcza pod kątem występowania obszary chronionych, w tym Natura2000.
Wszelkie wątpliwości powstałe po stronie osoby weryfikującej, w przypadku zbyt ogólnego opisu przedsięwzięcia i wskazanej argumentacji, prawdopodobnie będą powodem do wezwania i złożenia wyjaśnień. Dlatego warto zapoznać się z obszernymi załącznikami rozporządzenia delegowanego do taksonomii (rozporządzenie Komisji (UE) 2021/2139), o ile instytucja odpowiedzialna nie udostępniła ich w formie dodatkowego, ukierunkowanego na dany instrument materiału. Celowe jest wykorzystanie wskazanych tam możliwych opcji uzasadnienia braku negatywnego wpływu na cele środowiskowe i/lub istotnego pozytywnego wkładu w ich realizację.
Warto również powierzyć opracowanie dokumentacji profesjonalistom, aby przedłużający się proces uzupełniania wniosku nie uniemożliwił uzyskania środków z powodu wyczerpania się puli.
