Raport w sprawie realizacji 8 programu działań w zakresie środowiska (EAP)

Dnia 18 grudnia br. Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała pierwsze sprawozdanie z postępów w realizacji przyjętego na lata 2022-2030 programu działań w zakresie środowiska, znanego jako 8. EAP. W ocenie ekspertów pozytywne zmiany są faktem, ale ich tempo jest niewystarczające. W szczególności podkreślono konieczność jak najszybszego zakończenia negocjacji w sprawie strategii Zielonego Ładu (Green Deal), która jest kluczowym narzędziem walki z potrójnym kryzysem: zmiany klimatu, utraty bioróżnorodności oraz zanieczyszczenia środowiska.

Co to jest EAP i czemu służy?

Pierwszy EAP opracowany został dokładnie przed półwieczem i był odpowiedzią na wydane w 1972 r. przez Klub Rzymski opracowanie Granice Wzrostu, obejmujące prognozy demograficzne i scenariusz wyczerpywania się zasobów naturalnych. We wstępie do opublikowanego właśnie raportu czytamy, że 8. EAP jest prawnie wiążącą, nadrzędną polityką środowiskową Unii Europejskiej do 2030 r., wyznaczającą jednocześnie priorytety do roku 2050. Program określa sześć kluczowych celów i warunki potrzebne do ich osiągnięcia. Chodzi o działania mitygacyjne i adaptacyjne do zmiany klimatycznej, gospodarkę okrężną, środowisko wolne od toksyn i zanieczyszczeń, bioróżnorodność oraz klimatyczną i środowiskową presję na produkcję i konsumpcję w UE.

Dotychczasowa ocena realizacji 8. EAP

Aktualny program dla każdego z priorytetowych obszarów określa wskaźniki monitoringu. W 2023 r., a więc rok po rozpoczęciu realizacji EAP, za bardzo prawdopodobne uważało się osiągnięcie w 2030 r. takich celów, jak ograniczenie o 55 proc. liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza czy zwiększenie udziału „zielonych” miejsc pracy w gospodarce – w tych obszarach odnotowuje się satysfakcjonujące postępy. Na przestrzeni ostatnich dekad za optymistyczne uznano również obniżenie emisji gazów cieplarnianych netto o 31 proc. w stosunku do roku 1990, zwiększenie powierzchni lądowych i morskich obszarów chronionych w latach 2011-2021 oraz zwiększenie udziału OZE w ogólnej produkcji energii.

Niestety, realizacja większości celów 8. EAP już na tym etapie została przez autorów raportu uznana za nieprawdopodobną. Z największym sceptycyzmem odniesiono się do osiągnięcia przyjętych pułapów w zakresie sekwestracji dwutlenku węgla przez sektor LULUCF, obniżenia ogólnej konsumpcji energii czy zwiększenia udziału organicznej hodowli w europejskim rolnictwie. Niepokojący jest również wzrost powierzchni obszarów dotkniętych suszą (do 631 tys. km²) czy redukcja populacji ptaków w ostatnim trzydziestoleciu.

Zalecenia raportu

Wysiłki państw członkowskich UE wciąż wydają się niewystarczające, aby sprostać ambitnym celom EAP. W szczególności podkreśla się potrzebę wprowadzenia szeroko zakrojonych zmian systemowych, obejmujących produkcję żywności i energii, handel, mobilność oraz budownictwo. Unijna gospodarka wciąż wykorzystuje zbyt wiele naturalnych surowców, a współczesne źródła pozyskiwania energii wiążą się z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. W kontekście warunków umożliwiających realizację priorytetów EAP za kluczowe uznano przesunięcie obciążenia podatkowego na podmioty wykorzystujące większe ilości zasobów naturalnych i zanieczyszczające środowisko oraz stopniowe wygaszanie subsydiów dla działalności szkodliwej dla środowiska.

Jako pozytywne zjawisko wskazano stały wzrost wydatków na infrastrukturę ochrony środowiska, w szczególności w obszarze gospodarki ściekowej i odpadowej. Komisja Europejska prognozuje jednak, że potrzeba będzie dalszych 77 mld euro, aby zrealizować cele EAP. W tym kontekście korzystne jest zwiększenie udziału tzw. „zielonych obligacji” w całkowitym rynku obligacji na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Ten trend powinien być kontynuowany, aby zachęcić inwestorów do finansowania projektów prośrodowiskowych.

Zwiększyć tempo

Marsz Europy w kierunku neutralności klimatycznej, odporności oraz zrównoważonego rozwoju jest ewidentny, ale zbyt powolny. Komisarz UE ds. środowiska, Virginijus Sinkevičius, komentując raport przypomniał, że Zielony Ład jest planem, a EAP zapewnia szkielet potrzebny do jego realizacji. Podczas gdy większość klimatycznej części Green Deal została już przyjęta, potrzeba jeszcze uzgodnić kluczowe elementy środowiskowej legislatywy. Musimy działać szybko, przyjąć pozostałe postanowienia i skupić się na ich wdrażaniu – powiedział komisarz.

Komisarz ds. zmian klimatycznych, Wopke Hoekstra, podkreślił, że państwa członkowskie aktywnie pracują nad wdrażaniem legislatywy służącej ograniczeniu emisji o 55 proc. do roku 2030 oraz dostosowywaniem krajowych planów energetycznych i klimatycznych. Komisja Europejska będzie nadal wspierać te działania i monitorować postępy. „Wymaga tego nauka, a nasze dzieci na to zasługują” – dodał Hoekstra.