Green Claims Directive jako krok ku sprawdzonym ekologicznym wyborom i walka z greenwashingiem

W marcu tego roku Komisja Europejska podjęła kroki w celu zwiększenia transparentności ekologicznej reklamy produktów, proponując Green Claims Directive (dyrektywa ws. oświadczeń środowiskowych). Inicjatywa ma na celu walkę z greenwashingiem, czyli „zielonym mydleniem oczu” i zapewnienie, że produkty sprzedawane jako ekologiczne faktycznie takie są. W zeszłym tygodniu Komisja Europejska i Parlament Europejski osiągnęły wstępne porozumienie w sprawie tej dyrektywy.

Czym są „oświadczenia środowiskowe”?

W projekcie Green Claims Directive pojęcie „oświadczeń środowiskowych” odnosi się do tekstów, grafik i symboli, które stwierdzają lub dają do zrozumienia, że produkt lub przedsiębiorca ma pozytywny wpływ na środowisko, nie ma go wcale, jest mniej szkodliwy dla środowiska niż odpowiednio inne produkty lub handlowcy, lub też z biegiem czasu ich wpływ uległ poprawie.

Dyrektywa ma mieć zastosowanie wyłącznie do dobrowolnych oświadczeń i skierowana jest do przedsiębiorstw działających w UE, które zatrudniają więcej niż 10 pracowników oraz generują roczny obrót przekraczający 2 mln euro. Co więcej, zapisy przewidują skutki eksterytorialne, ponieważ będą miały zastosowanie również do przedsiębiorstw spoza Unii, które kierują swoje działania do konsumentów w UE.

Potrzeba wprowadzenia Green Claims Directive

Bycie świadomym konsumentem nie jest łatwe. Studium Komisji z 2020 r. ujawniło, że ponad połowa twierdzeń ekologicznych w UE była myląca lub nieuzasadniona, a 40% z nich nie było potwierdzonych. Brak zharmonizowanych zasad prowadzi do rosnącego problemu „zielonego kłamstwa”, stwarzając nierówności na jednolitym rynku. Dlatego Green Claims Directive jest niezbędna do ochrony konsumentów i wsparcia prawdziwie zrównoważonych przedsiębiorstw.

Jak wskazuje KE: „Wszędzie można znaleźć hasła ekologiczne – koszulki przyjazne oceanom, banany neutralne pod względem emisji dwutlenku węgla, soki przyjazne pszczołom, dostawy ze 100% rekompensatą za emisję CO₂ i tak dalej. Niestety, zbyt często twierdzenia te formułowane są bez jakichkolwiek dowodów i uzasadnień.”

Główne cele i zakres Green Claims Directive

Green Claims Directive ma na celu ustanowienie minimalnych norm dla firm promujących swoje produkty jako ekologiczne. Obejmuje to jawne twierdzenia oraz etykiety, z wyjątkiem tych już regulowanych przez prawo UE (np. znak efektywności energetycznej czy znak rolnictwa ekologicznego).

Cele Green Claims Directive to m.in.:

• sprawić, by twierdzenia dotyczące ekologii były wiarygodne, porównywalne i weryfikowalne w całej UE;

• chronić konsumentów przed greenwashingiem;

• przyczyniać się do tworzenia ekologicznej gospodarki UE o obiegu zamkniętym, umożliwiając konsumentom podejmowanie świadomych decyzji zakupowych;

• pomóc w ustanowieniu równych warunków działania, jeśli chodzi o efektywność środowiskową produktów.

Na tropie nieuczciwych praktyk

Dyrektywa ma zwalczać różne formy „zielonego kłamstwa”, od niejasnych twierdzeń, przez fałszywe certyfikaty, po brak dowodów na rzeczywistą ekologiczność produktu. Wprowadzenie dyrektywy ma zapewnić konkretną i jednolitą definicję oraz zakres greenwashingu.

W dyrektywie przedstawiono konkretne przykłady nieuczciwych praktyk, którymi ma się zająć. Obejmują one:

• przedstawianie niejasnych lub słabo uzasadnionych twierdzeń dotyczących ochrony środowiska;

• eksponowanie znaku zrównoważonego rozwoju, który nie opiera się na systemie certyfikacji ani nie został ustanowiony przez władze publiczne;

• złożenie ogólnego twierdzenia dotyczącego ochrony środowiska, w przypadku którego przedsiębiorca nie jest w stanie wykazać uznanej doskonałej efektywności środowiskowej odpowiadającej temu oświadczeniu;

• zgłaszanie twierdzeń środowiskowych związanych z przyszłymi wynikami w zakresie ochrony środowiska, bez m.in. jasnych, obiektywnych i sprawdzalnych zobowiązań oraz celów, jak również niezależnego systemu monitorowania.

Jednolite zasady i etykiety

Zanim przedsiębiorstwo posłuży się „zielonym” oświadczeniem obowiązkowa będzie niezależna jego weryfikacja i przedstawienie potwierdzających je dowodów naukowych. W ramach tej analizy firmy będą musiały określić wpływ na środowisko, który jest rzeczywiście istotny dla danego produktu oraz wszelkie ewentualne zależności, aby przedstawić pełny i dokładny obraz sytuacji.

Green Claims Directive przewiduje również wprowadzenie ściślejszych regulacji dotyczących etykietowania ekologicznego. Z ponad 230 istniejących oznakowań konieczne jest wprowadzenie jednolitych i wiarygodnych standardów. Dzięki temu konsumenci będą mogli dokonywać świadomych wyborów. KE podkreśla, że powinniśmy kontynuować stosowanie wspólnych, godnych zaufania znaków, takich jak oznakowanie „EU Ecolabel”, które poświadcza doskonałość środowiskową na europejskim rynku.

Aby kontrolować mnożenie się różnych rodzajów oznaczeń, wprowadzanie nowych publicznych systemów oznakowania nie będzie możliwe, chyba że zostaną opracowane na szczeblu Unii. Z kolei przed wprowadzeniem nowego prywatnego systemu konieczne będzie udowodnienie, że jest on bardziej zaawansowany w zakresie ochrony środowiska niż istniejące systemy i uzyskanie odpowiedniego zezwolenia.

Kontekst i harmonogram prac

Green Claims Directive jest częścią szerszego europejskiego podejścia do zrównoważonego rozwoju, wynikającego z Europejskiego Zielonego Ładu. Stanowi element trzeciego pakietu działań, gdzie dwa pierwsze, dotyczące gospodarki o obiegu, zostały przyjęte w marcu i listopadzie 2022 r. Dokument jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie konsumentów na transparentność i odpowiedzialność ekologiczną ze strony przedsiębiorstw.

Obecnie dyrektywa przechodzi przez proces legislacyjny i oczekuje się, że wejdzie w życie w 2024 r., z okresem rozruchu przypadającym na lata 2024–2027, po którym nastąpi uruchomienie na pełną skalę.

Egzekwowanie, kary i wyjątki

Po wprowadzeniu Green Claims Directive państwa członkowskie będą odpowiedzialne za egzekwowanie nowych przepisów i nakładanie kar za ich nieprzestrzeganie. Jest to kluczowy element w zapewnieniu skuteczności nowych przepisów w całej UE. Kary będą obejmować grzywny, konfiskatę dochodów uzyskanych przez spółkę, a nawet tymczasowe wykluczenie na okres maksymalnie 12 miesięcy z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego i dostępu do finansowania publicznego. 

Ponadto projekt przewiduje możliwość wniesienia powództwa przez organizacje reprezentujące konsumentów przeciwko firmom naruszającym przepisy dyrektywy, co pozwoli na ochronę zbiorowych interesów konsumentów.

Chociaż Green Claims Directive będzie miała szeroki zakres, istnieją pewne wyjątki, zwłaszcza w sektorze usług finansowych i dla przedsiębiorstw przestrzegających europejskich standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Zasady nie będą miały zastosowania do programów już objętych regulacją, takich jak oznakowanie ekologiczne UE, znak efektywności energetycznej i znak rolnictwa ekologicznego.

Zapobiegać mylącym twierdzeniom i promować zrównoważony rozwój

Green Claims Directive to istotny krok w kierunku zwiększenia przejrzystości i wiarygodności oświadczeń środowiskowych w UE. Określając jasne zasady i normy dyrektywa zapewni ochronę konsumentów i promowanie rzeczywiście ekologicznych przedsiębiorstw. Wprowadzenie dyrektywy jest ważnym elementem europejskiego dążenia do zrównoważonego rozwoju i oczekuje się, że przyniesie pozytywne zmiany na rynku europejskim.