English
Piękne Jezioro Rożnowskie, położone w województwie małopolskim, ponownie zaczyna cieszyć się popularnością. Nie tylko turyści, ale także okoliczni mieszkańcy chcieliby przyjemnie spędzić czas nad jego brzegami lub uprawiając sporty wodne. Problem pojawia się po ulewnych deszczach. Widok zalegających wszędzie śmieci nie sprzyja wypoczynkowi. Dla dobra wszystkich konieczne jest szybkie ich usuwanie. Tylko kto powinien to zrobić? I kto powinien za to zapłacić?
Jezioro Rożnowskie – rys historyczny i położenie
Centralną częścią Związku Gmin Jeziora Rożnowskiego jest zbiornik wodny, zalany jeszcze w czasie trwania II wojny światowej. Bezpośrednią przyczyną budowy zapory były liczne powodzie, zwłaszcza ta z roku 1934. Budowa zbiornika została zrealizowana w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zaporę postawiono pomiędzy Ostrą Górą a Łaziskami w Rożnowie. Budowę rozpoczętą przez Polaków w 1935 roku, zakończyli Niemcy w 1941. Całkowite napełnienie miało miejsce dwa lata później. Utworzenie sztucznego jeziora nieodwracalnie wpłynęło na cały region.
Połączenie zalewu z pagórkowatym otoczeniem, licznymi lasami i łąkami oraz Doliną Dunajca, rozciągającą się pomiędzy zaporami w Czchowie i Rożnowie, nadało temu obszarowi, niepowtarzalny, turystyczny charakter. Jezioro Rożnowskie przypomina swoim kształtem literę „S”. Idąc prawym brzegiem od zapory, mijamy miejscowości gminy Gródek nad Dunajcem: Rożnów, Bartkowa-Posadowa, Gródek nad Dunajcem, Lipie, Sienna, Zbyszyce. Następnie jezioro graniczy z Kurowem (gmina Chełmiec). Tutaj znajduje się most na płynącym od strony Nowego Sącza Dunajcu. Lewy brzeg jeziora to miejscowości gminy Łososina Dolna, kolejno: Białawoda, Tęgoborze, Bilsko, Łososina Dolna, Rąbkowa, Znamirowice, Tabaszowa. Na wysokości Gródka nad Dunajcem na jeziorze znajduje się naturalna wyspa Grodzisko. – Plan Rozwoju Zbiornika Rożnowskiego na lata 2016-2020.
Śmieciowe kłopoty nad Jeziorem Rożnowskim
Każdy, kto choć raz przybył nad Jezioro Rożnowskie po gwałtownych opadach w zlewni Dunajca, mając nadzieję na podziwianie widoków i przyjemne spędzenie wolnego czasu, zobaczył porażający widok: poza brunatną barwą wzburzonego jeziora, na brzegach, w zatoczkach i na powierzchni wody unosi się lub zalega masa odpadów różnego rodzaju i pochodzenia. Świadczy to o bogactwie konsumpcyjnym i ubóstwie wizerunkowym użytkowników Dunajca i okolic. Śmieci mają charakter anonimowy, ale masowy. Obecnie problemem zajmują się wolontariusze, ale ich działania są niewystarczające. Konieczne są decyzje odgórne dotyczące tego, kto powinien zbierać i zagospodarowywać odpady, a także finansować prace.
Prawny podział odpowiedzialności za śmieci na terenie gminy
Kwestia zagospodarowania odpadów jest uregulowana przepisami ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1469, 1852). Zgodnie z art. 3 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy do zadań własnych gminy należy utrzymanie czystości i porządku na jej terenie. Ponadto art. 6r ust. 2b tej ustawy stanowi, że z opłat pobranych za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina może pokryć koszty usunięcia odpadów komunalnych z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania i magazynowania w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1587).
Organy państwa na razie nie planują wprowadzenia dotacji finansowych lub tworzenia specjalnych funduszy przeznaczonych na usuwanie z terenów gmin odpadów nagromadzonych w wyniku działania sił przyrody. To gmina w ramach posiadanych środków powinna pokryć koszty sprzątania, również śmieci, które spływają do niej szerokim strumieniem z prądem wody.
Ministerstwo Środowiska i Klimatu w obecnym stanie prawnym nie ma możliwości udzielenia wsparcia systemowego gminom w uprzątnięciu Jeziora Rożnowskiego. Kierując się przepisami, zarządzający jednostkami administracyjnymi muszą znaleźć rozwiązanie we własnym zakresie. A nie wydaje się to łatwe, ponieważ problem jest złożony i dotyczy więcej niż jednej gminy.
Sprzątnięcie tego, co zalega to jedno, ale należy się też zastanowić, jak odpady niesione przez siły przyrody ograniczyć. Właściwie każdy ponosi koszty związane z „podatkiem śmieciowym”. Gmina zapewnia odbiór odpadów i PSZOK (Punkt Selektywny Zbiorki Odpadów Komunalnych), czyli logistycznie wszystko jest zorganizowane jak być powinno. Niemniej jednak Jezioro Rożnowskie doświadcza co jakiś czas tego, że jacyś obywatele znajdują się poza systemem gospodarki odpadami i wraz z falą przypływów zasilają wody i brzegi śmieciami. Problem dotyczy nie tylko tego zbiornika, ale z uwagi na to, że ten obiekt jest mi niezwykle bliski, mam problem z zaakceptowaniem, że po obfitych deszczach przedstawia apokaliptyczny obraz z ewangelii świętego Jana.
Lokalne inicjatywy w sprawie śmieci nad Jeziorem Rożnowskim
Właściciele gruntów, dzierżawcy, gmina i wolontariusze co roku ruszają do oczyszczenia jeziora i brzegów, aby nie odstraszać gości, turystów oraz lokalnych mieszkańców. Są to dodatkowe koszty ludzkie i finansowe. Od lat temat odpadów, których źródłem częściowo są siły natury (gałęzie, patyki, liście, korzenie, czasem drzewa), pojawia się na naradach, w debatach, a nawet i w petycjach. I tak jak w pewnym stopniu jestem w stanie zrozumieć obecność śmieci naturalnych w okolicach jeziora, tak plastikowe butelki, worki foliowe czy puszki kwalifikuję jako patologię postaw w obszarze kultury osobistej i ochrony środowiska.
W pierwszej kolejności trzeba zadbać o porządek. Śmieci nie tylko odstraszają turystów, ale też powodują, że sami mieszkańcy nie mają dobrej opinii o jeziorze. Potrzeba przemyślanego projektu, który pozwoli nie tylko na usunięcie obecnie zalegających odpadów, ale też umożliwi stałą kontrolę nad tym problemem. Niezbędne jest jasne określenie, jakie podmioty prawne odpowiadają za poszczególne obszary – śmieci na brzegach, śmieci w wodzie, śmieci w lasach i przy drogach. Kiedy jezioro zostanie „posprzątane”, można będzie się zabrać za poprawę szeroko pojętej infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej, wypoczynkowej. – Plan Rozwoju Zbiornika Rożnowskiego na lata 2016-2020.
W oczekiwaniu na rozwiązanie systemowe dotyczące finansowania bezpośredniego lub stworzenie funduszu celowego na „odpady niczyje” trochę pomarzę – niech praktyką stanie się promowanie świadomości ekologicznej, a jej wyznacznikiem szacunek do przyrody, przestrzeganie zasad i przeciwdziałanie zagrożeniom. A ponieważ jezioro Rożnowskie przeżywa renesans popularności, dajmy mu wytchnienie od bezpośredniego kontaktu z plastikiem, foliowymi torebkami, puszkami i butelkami.
Zdj. główne: Katarzyna Biegun
