Nature Restoration Law – trudne negocjacje

Nieco ponad rok temu, 22 czerwca 2022 r., Komisja Europejska przedstawiła projekt Rozporządzenia dotyczącego odtwarzania przyrody – Nature Restoration Law. Ten projekt to kluczowy element Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 r. Nature Restoration Law to także jeden z filarów Europejskiego Zielonego Ładu i element długofalowej strategii, która ma chronić różnorodność biologiczną w UE. Rozporządzenie stało się przedmiotem zaciekłej politycznej walki i właśnie – po kilku miesiącach burzliwych prac – o jego przyszłości zadecydowały Rada Europejska oraz Parlament Europejski. Instytucje unijne przedstawiły swoje propozycje zmian.

Założenia projektu rozporządzenia

Nature Restoration Law przedstawiony przez Komisję Europejską w czerwcu 2022 r. zakłada ustalenie wiążących celów UE dotyczących:

• przywracania cennych siedlisk przyrodniczych do dobrego stanu oraz odtwarzania tych, które występowały w przeszłości;
• przywracania rzek do ich naturalnego stanu;
• ochrony i przywracania różnorodności biologicznej w lasach i miastach oraz na obszarach morskich i rolniczych;
• ochrony zapylaczy.

Rozporządzenie ma na celu wytyczenie ram dla osiągnięcia określonego celu, jakim jest skuteczna renaturyzacja 20% terenów lądowych i obszarów morskich w Unii Europejskiej do roku 2030 oraz osiągnięcie pełnej renaturyzacji wszystkich potrzebujących tego ekosystemów do roku 2050. Wprowadzenie w życie wymagań zawartych w rozporządzeniu oznacza, że wiele obszarów, które obecnie nie są chronione, będzie musiało wrócić do stanu możliwie bliskiego naturalnemu.

O projekcie Nature Restoration Law i jego ambitnych założeniach pisaliśmy w artykule “EU RestorationLaw – idą zmiany“.

Stanowisko Rady Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego w sprawie Nature Restoration Law

W dniach 20 czerwca i 12 lipca 2023 r. Rada Europejska oraz Parlament Europejski wyraziły swoje stanowiska w sprawie Nature Restoration Law. Oba organy podjęły decyzje, które stanowią podstawę do rozpoczęcia tzw. trilogu, czyli negocjacji niejawnych między przedstawicielami Parlamentu, Rady i Komisji Europejskiej. W efekcie rozmów powstanie dokument, który zostanie poddany ostatecznemu zatwierdzeniu.

Rada Europejska, w swoim stanowisku z 20 czerwca, większością 20 głosów przy 5 przeciwnych (w tym Polski) i 2 nie biorących udziału w głosowaniu, zasugerowała wprowadzenie wielu poprawek łagodzących wymagania projektu Komisji Europejskiej. Z kolei wniosek o całkowite odrzucenie projektu nie został przyjęty przez Parlament 12 lipca niewielką większością głosów. Jednocześnie przyjęto wiele poprawek do projektu, co skutkowało przedstawieniem bardzo zmienionej wersji rozporządzenia. Biorąc pod uwagę głosy Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, trudno przewidzieć, jaki będzie ostateczny wynik negocjacji (trilogu) i jak będzie wyglądała finalna postać rozporządzenia Nature Restoration Law.

Propozycje Komisji a zmiany sugerowane przez Radę i Parlament

1. Cele odtwarzania siedlisk przyrodniczych:
   • Komisja: wdrożenie środków dla osiągnięcia dobrego stanu siedlisk w każdej z tzw. grup siedlisk – 30% do 2030, 60% do 2040, 90% do 2050 (także poza obszarami Natura 2000);
   • Rada: zachowanie celu 30% do 2030, ale dotyczącego jedynie poszczególnych typów siedlisk;
   • Parlament: obowiązek wdrożenia środków prowadzących do osiągnięcia dobrego stanu siedlisk tylko na lądzie i jedynie na obszarach Natura 2000, bez celów ilościowych.
2. Siedliska morskie:
   • Rada i Parlament: proponują dodatkowy wyjątek dla mulistych, piaszczystych i żwirowych siedlisk morskich oraz by cel do 2030 r. w tym przypadku nie miał zastosowania, a późniejsze cele zostały ustalone przez kraje członkowskie.
3. Gatunki chronione:
   • Komisja, Rada i Parlament: wyraziły zgodę co do obowiązku podjęcia działań dla wystarczającej ilości, jakości i łączności siedlisk;
   • Komisja: wyraziła chęć dodania do gatunków chronionych 25 gatunków morskich;
   • Rada i Parlament: zaproponowały zmniejszenie tej listy o trzy gatunki.
4. Określenie referencyjnych zasobów poszczególnych typów siedlisk i odtworzenie ich:
   • Komisja i Rada: do 2030 r. na 30% brakującego areału, do 2040 na 60% brakującego areału, do 2050 na 90% brakującego areału każdej z grup siedlisk;
   • Parlament: obowiązek odtwarzania, ale bez terminów i celów ilościowych.
5. Stan siedlisk:
   • Komisja: automatyczne uznawanie nierozpoznanych siedlisk za „stan zły”;
   • Rada i Parlament: rezygnacja z propozycji Komisji, proponują obowiązek rozpoznania stanu 90% areału siedlisk lądowych do 2030, 100% do 2040 (siedlisk morskich 50% do 2030, 100% do 2040; mulistych, piaszczystych i żwirowych siedlisk morskich 50% do 2040, 100% do 2050).
6. Pogorszenie stanu siedlisk:
   • Komisja: zapewnienie, że stan siedlisk i gatunków objętych działaniami się poprawia, areał siedlisk w dobrym stanie się nie zmniejsza;
   • Rada: zmiana na „nie zmniejsza się znacząco”;
   • Parlament: chce jedynie dążyć do zapewnienia, że areał siedlisk w dobrym stanie nie zmniejsza się znacząco.
7. Pogorszenie stanu siedlisk poza obszarami Natura 2000:
   • Komisja: ogólny zakaz pogorszenia poza obszarami Natura 2000;
   • Rada: dążenie do nieznacznego pogorszenia stanu;
   • Parlament: skreślenie tego zapisu.
8. Wyjątki od zakazu pogarszania:
   • Komisja: dotyczy siły wyższej, tj. zmiany klimatu i nadrzędnego interesu publicznego;
   • Rada i Parlament: dodanie wyjątku dla energii odnawialnej i obrony narodowej, z unijnym wykazem, jako interesem publicznym;
   • Parlament: dodatkowy wyjątek dla innych przedsięwzięć interesu publicznego w szczególnych przypadkach.
9. Zielone tereny w miastach:
   • Komisja: zakaz zmniejszenia terenów zielonych i pokrycia koron drzew w porównaniu do stanu z roku 2021. Zwiększenie terenów zielonych do 2040 r. o 3%, a do 2050 r. – o 5% i obowiązek zapewnienia do 2050 r. co najmniej 10% pokrycia koron drzew;
   • Rada i Parlament: ustalenie roku referencyjnego jako daty wejścia w życie rozporządzenia, z wyłączeniem miast mających już ponad 45% terenów zielonych i ponad 10% pokrycia koron drzew.
10. Bariery wodne:
    • Komisja: obowiązek inwentaryzacji barier w podłużnej i poprzecznej ciągłości wód powierzchniowych, ujęcie potrzeby usuwania zbędnych barier w krajowym planie odtwarzania ekosystemów, usuwanie ich zgodnie z tym planem;
    • Rada i Parlament: obowiązek wyłącznie dla sztucznych barier. Usunięcie „podłużnych i poprzecznych” wywołuje wątpliwości odnośnie do barier między rzeką a terenami zalewowymi.
11. Cel „odtworzenia w UE 25 tys. km rzek swobodnie płynących”:
    • Rada i Parlament: wprowadzenie definicji „rzeki swobodnie płynącej” dopuszczającej liczenie jedynie odcinków, a nie całych rzek, co osłabia cel odtwarzania. Jednak chcą nałożyć wymóg, aby odtworzona łączność rzek została utrzymana.
12. Odtwarzanie populacji zapylaczy:
    • Komisja: zatrzymanie spadku do 2030, odwrócenie do trendu wzrostowego, weryfikowanego co 3 lata;
    • Rada i Parlament: weryfikacja co 6 lat.
13. Ochrona krajobrazów rolniczych i torfowisk:
    • Komisja: obowiązek wdrożenia odpowiednich środków ochronnych z określonymi celami zapewniającymi wzrostowy trend wskaźników: indeksu motyli i ptaków krajobrazu rolniczego oraz ilości węgla w mineralnych glebach rolniczych. Wdrożenie środków ochrony torfowisk będących w użytkowaniu rolniczym – do 2030 r. obejmujące co najmniej 30% areału takich torfowisk, z czego ¼ z odtworzonym uwodnieniem; do 2040 r. – 50%, z czego ½ z odtworzonym uwodnieniem; do 2050 r. – 70%;
    • Rada: liberalizacja celów dotyczących torfowisk (tylko 40% do 2040, 50% do 2050);
    • Parlament: wykreślenie jakichkolwiek zapisów dotyczących gruntów rolnych.
14. Ochrona lasów:
    • Komisja: obowiązek wdrożenia środków zapewniających wzrostowy trend wskaźników: ilości martwego drewna stojącego, ilości martwego drewna leżącego, udziału lasów o strukturze różnowiekowej, łączności ekologicznej lasów, indeksu ptaków leśnych, zasobów węgla organicznego w glebach leśnych;
    • Rada: elastyczność przy wyborze wskaźników, usprawiedliwienie niezrealizowania celów przez siłę wyższą i zmianę klimatyczną;
    • Parlament: wykreślenie wskaźników dotyczących martwego drewna i dodanie obowiązku nasadzeń drzew (3 mld drzew nieprzeznaczonych do wycięcia).
15. Krajowe plany odtwarzania ekosystemów:
    • Komisja: obowiązek opracowania w ciągu 2 lat krajowych planów odtwarzania ekosystemów z perspektywą działań do 2050 r.;
    • Rada i Parlament: krajowe plany odbudowy z perspektywą do 2032 r. wraz ze strategicznym przeglądem na okres po 2032 r. i kolejno przedłożyć plany do i po 2042 r. oraz plany do 2050 r.; uwzględnienie w planach szczególnych różnic krajowych.
16. Możliwość zaskarżenia:
    • Komisja: umożliwienie zaskarżenia krajowych planów odtwarzania ekosystemów i działań organów państwowych wszystkim z uzasadnionym interesem;
    • Rada i Parlament: wykreślenie tych zapisów w całości.
17. Odraczanie wdrożenia:
    • Parlament: odroczenie wdrożenia całego rozporządzenia w związku z przyczynami społeczno-ekonomicznymi, takimi jak spadek produkcji rolnej w UE o ponad 5% lub wzrost cen żywności o ponad 10%.

Ostateczny kształt Nature Restoration Law

Negocjacje nad ostatecznym kształtem rozporządzenia Nature Restoration Law dotyczącego odtwarzania przyrody w UE są niezwykle złożone i pełne różnic. Trudno teraz przewidzieć, jakie będzie ostateczne rozstrzygnięcie trójstronnych rozmów, ale jedno jest pewne – temat ochrony przyrody wymaga znalezienia kompromisowych rozwiązań, które uwzględnią różne interesy i potrzeby poszczególnych państw członkowskich. Rozmowy trójstronne mają toczyć się jesienią br., a zakończenie prac nad unijnym projektem rozporządzenia Nature Restoration Law przewidywane jest na 2024 r.