Ochrona karpi – czy to tylko slogan czy obowiązujące prawo?          

Sprzedaż żywych karpi przed świętami Bożego Narodzenia to tradycja i duży biznes. Obrońcy praw zwierząt alarmują jednak, że praktyki komercyjne stoją w sprzeczności z obowiązującymi przepisami i powinny być surowo karane. Na czym polega ochrona karpi i o czym warto wiedzieć przed udaniem się na gwiazdkowe zakupy?

Długoletnia walka z okrutnymi zwyczajami

Jeszcze przed czterema dekadami pływający w wannie karp był nieodłącznym elementem świąt. Mało kto zastanawiał się wówczas, co czuje ryba. Współcześni zoologowie przekonują jednak, że choć ich system nerwowy jest znacznie słabiej rozwinięty niż u człowieka, to karpie na swój sposób odczuwają ból oraz stres. Ich źródłem może być przechowywanie w zbyt małych zbiornikach, wyciąganie z wody, a w szczególności nieudolne zabijanie.

W Polsce już 25 lat temu Fundacja Gaja rozpoczęła działania służące ograniczeniu sprzedaży żywych karpi. Kampania społeczna Nie kupuj żywych karpi nieustannie namawia konsumentów do bojkotu świątecznej tradycji i zgłaszania indywidualnych protestów do Głównego Lekarza Weterynarii. Na przestrzeni lat ochrona karpi stała się priorytetem wielu innych organizacji pozarządowych, a w akcje uświadamiające zaangażowali się polscy celebryci. Największym przełomem w walce z okrucieństwem wobec karpi okazał się wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2016 r. – sukces wieńczący sześcioletnią batalię sądową prowadzoną przez adwokatkę Karolinę Kuszlewicz z ramienia Fundacji Noga w Łapę.

Sprzedaż żywych karpi a przepisy prawne

Ochrona karpi wynika z zapisów ustawy o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. (dalej: u.o.z.). Jak argumentuje Karolina Kuszlewicz w swoich publikacjach, prawo jest ewidentnie łamane na kilku etapach przedświątecznych praktyk. Jako znęcanie się nad zwierzętami zakazane w myśl art. 6 ust. 2 pkt 10 lub pkt 18 u.o.z. należy uznać przetrzymywanie żywych karpi bez wody lub w zatłoczonych zbiornikach, wykładanie ich na ladę, transportowanie w workach foliowych, zmuszanie do przyjmowania nienaturalnych pozycji ciała oraz przetrzymywanie w chlorowanej wodzie z kranu. Dodatkowo domowe sposoby zabijania karpi powinny być traktowane jako przestępstwo zgodnie z art. 33 ust. 1a u.o.z. lub art. 34 ust. 4 pkt 2 u.o.z., jeśli w procesie uczestniczą dzieci.

We wspomnianym wyżej wyroku Sąd Najwyższy potwierdza naturalne prawo karpi do przebywania w środowisku wodnym oraz humanitarnego traktowania, które zgodnie z ustawą należy się wszystkim kręgowcom. Tym samym ochrona karpi stała się faktem prawnym, który musiały uznać i sądy niższych instancji.

Ochrona karpi coraz efektywniejsza

Na przestrzeni ostatnich lat ogromna większość sieci handlowych zrezygnowała ze sprzedawania żywych karpi na rzecz filetów i wypatroszonych ryb. Coraz więcej konsumentów deklaruje też sprzeciw wobec nieetycznych praktyk – według sondażu przeprowadzonego w 2021 r. przez CBOS na zlecenie Fundacji Compassion in World Farming Polska prawie 60 proc. Polaków popiera zakaz sprzedaży żywych karpi.

Pojawiają się również pierwsze wyroki. W 2020 r. trójka oskarżonych sprzedawców została uznana winnymi znęcania się nad świątecznymi rybami. Rok później dwóch mężczyzn, którzy w Łodzi męczyli i patroszyli żywe jeszcze karpie, skazano na prace społeczne oraz grzywnę. Według Karoliny Kuszlewicz zarzuty za łamanie ustawy o ochronie praw zwierząt można jednak postawić zarówno sprzedającym, jak i kupującym. Sprzedawcy według wyroku w 2016 r. powinni mieć wpływ na sposób pakowania ryb na czas transportu, ale od kupującego zależy, jak dowiezie ją do domu, jak będzie ją przechowywać i w jaki sposób uśmierci.

Co można zrobić w obronie karpi?

Niestety, sytuacja wciąż jest daleka od idealnej. Na targowiskach i w tym roku staną ponownie zbiorniki z żywymi rybami, po które ustawi się kolejka klientów. Każdy, kto będzie świadkiem narażania karpi na cierpienie, może zareagować, dzwoniąc na policję. Dobrze jest zabezpieczyć dowody w postaci nagrań wideo, zdjęć lub relacji innych świadków. O łamaniu prawa warto też poinformować wybraną organizację pozarządową zajmującą się prawami zwierząt. Ochrona karpi, zdaniem Kuszlewicz, powinna być również priorytetem władz miast, które decydują o rodzaju działalności gospodarczej prowadzonej na otwartych przestrzeniach komercyjnych. Niezależnie od samorządowej odpowiedzialności Parlamentarny Zespół Przyjaciół Zwierząt przygotowuje obecnie projekt ustawy o zakazie sprzedaży żywych karpi, który już wkrótce powinien pojawić się w Sejmie.

Nie wszyscy się zgadzają

Jak to w kontrowersyjnych sprawach bywa, temat świątecznego karpia ma również drugą, zgoła odmienną stronę. Zbigniew Szczepański, Prezes Zarządu Towarzystwa Promocji Ryb, odnosi się do zarzutów mecenas Kuszlewicz z dużym dystansem. Jego zdaniem nie jest prawdą, że na targowiskach nagminnie łamie się prawo. Zgodnie z zaleceniami Głównego Lekarza Weterynarii w większości przypadku klienci życzą sobie profesjonalnego uśmiercenia ryby na miejscu – chcą po prostu mieć pewność, że odnoszą do domu świeżego karpia. Krótkotrwałe wyjęcie ryby z wody jest zaś nieodzowną częścią hodowli i rybołówstwa i zdecydowanie nie powinno być rozpatrywane w kontekście czynu karalnego.

Prezes Szczepański przyznaje, że przypadki łamania dobrych praktyk wśród sprzedawców się zdarzają i zdecydowanie zasługują na ingerencję policji. Jest to jednak wyjątek od reguły. Całkowity zakaz sprzedaży żywych karpi uderzyłby tymczasem we właścicieli targowisk, których nie można winić za tego typu incydenty, ogromną większość uczciwych i rzetelnych sprzedawców, a przede wszystkim konsumentów przedkładających wysokiej jakości, świeże, regionalne produkty nad anonimową ofertę supermarketów.

20 grudnia obchodziliśmy Dzień Ryby, a w naszym artykule można znaleźć więcej informacji na temat tych stworzeń. To ważne, aby zrozumieć ich rolę w ekosystemie. W kontekście świąt Bożego Narodzenia, gdzie tradycja sprzedaży żywych karpi jest głęboko zakorzeniona, ważne jest, aby pamiętać o ich dobrostanie i o ich ochronie.