English
Fundacja Forum Inteligentnego Rozwoju wyróżniła Projekt WaterLANDS – Naturalne magazyny węgla dla klimatu, ludzi i przyrody, przyznając nominację Centrum Ochrony Mokradeł w 8. edycji Polskiej Nagrody Inteligentnego Rozwoju, w kategorii: PROJEKT PRZYSZŁOŚCI. Pięcioletnia inicjatywa, finansowana z Programu Horyzont 2020 Europejski Zielony Ład jest koordynowana przez University College Dublin w Irlandii i skupia 32 organizacje z sektora badawczego, przemysłowego, rządowego i non-profit z 14 krajów europejskich.
Kluczowa rola mokradeł – projekt WaterLANDS w trosce o przyszłość
Mokradła należą do najbardziej dynamicznych ekosystemów na Ziemi. Mają zasadnicze znaczenie dla wielu ludzi jako źródło utrzymania, bezpieczeństwa i ochrony przed zjawiskami ekstremalnymi oraz dla ich dobrobytu. Mokradła zapewniają podstawowe usługi dla krajobrazu i społeczeństwa poprzez magazynowanie wody i zasilanie warstw wodonośnych, poprawianie jakości zasobów poprzez usuwanie z nich zanieczyszczeń i nadmiaru składników odżywczych, magazynowanie węgla atmosferycznego czy łagodzenie skutków powodzi i suszy. Mokradła mają ogromne znaczenie dla różnorodności biologicznej, w tym jako siedliska wielu gatunków roślin i zwierząt. Zapewniają nam kluczowe usługi ekosystemowe.
Zasadnicza struktura tych ekosystemów została jednak w znacznym stopniu zniszczona. Europa w ciągu ostatnich 300 lat utraciła do 87% swojego pierwotnego obszaru mokradeł, co oznacza, że te cenne usługi zostały utracone, a problemy z wodą i zmianą klimatu pogłębiają się na naszych oczach. Sytuacja ta stawia przed nami ambitne wyzwania – zwiększenie skali odtwarzania zdegradowanych mokradeł w kierunku przywrócenia dawnych krajobrazów podmokłych – mówi dr Shane McGuinness, współkoordynator projektu WaterLANDS.
Projekt WaterLANDS sposobem na walkę ze zmianą klimatu
Pilna potrzeba odbudowy mokradeł na dużą skalę nie podlega dyskusji. Zostało to podkreślone w ostatnich raportach IPCC i IPBES o degradacji gruntów. Unijny Zielony Ład i Strategia na rzecz bioróżnorodności do 2030 r. potwierdzają poważne presje wywierane na europejską różnorodność biologiczną i wzywają do zwiększenia skali odbudowy wszystkich ekosystemów. ONZ ogłosiła dekadę odbudowy ekosystemów, która zbiega się z celami zrównoważonego rozwoju.
Przywrócenie terenów podmokłych, pomimo ambitnych strategii, jest zagadnieniem trudnym społecznie i ekonomicznie, na co wskazują choćby dyskusje w trakcie kształtowania Nature Restoration Law. Cel ten jest jednak konieczny do osiągnięcia, aby zwiększyć zdolność do regeneracji lokalnych gospodarek, do ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego (łagodzenie i łatwiejsza adaptacja do zmiany klimatycznej), aby zapewniać niezawodne i dostępne dostawy czystej wody i zwiększać różnorodność biologiczną.
Jeśli zależy nam na rozwoju zdefiniowanym jako dobrobyt osiągnięty przez stworzenie bezpiecznego, zdrowego, czystego i twórczego świata to podstawą wyboru tej ścieżki na przyszłość powinna być dbałość o to, co najcenniejsze – o wodę i ekosystemy mokradłowe – podkreśla koordynatorka projektu WaterLANDS polskiego partnera. – Nominowanie WaterLANDS do Polskiej Nagrody Inteligentnego Rozwoju w kategorii PROJEKT PRZYSZŁOŚCI traktujemy jako wyróżnienie i zwrócenie słusznej uwagi na pilną potrzebę ponownego nawodnienia osuszonych torfowisk.
W Polsce ponad 85% powierzchni torfowisk uległo zdegradowaniu – osuszeniu, co sprawia, że ilość dwutlenku węgla, który uwalnia się do atmosfery z murszejących pokładów torfu odpowiada ok. 10% raportowanych przez Polskę emisji gazów cieplarnianych pochodzenia antropogenicznego.
Głównym celem WaterLANDS jest przywrócenie zniszczonych przez człowieka terenów mokradłowych w całej Europie i stworzenie podwalin pod zwiększenie odtwarzania mokradeł na większej liczbie obszarów. Projekt obejmie praktyczną odbudowę konkretnych terenów podmokłych i ma na celu wypracowanie możliwie najlepszych modeli praktyk, które będzie można zastosować do odbudowy terenów podmokłych w innych miejscach. Dlatego działaniami objęte są mokradła rozmieszczone w całej Europie w celu uwzględnienia zróżnicowanych warunków klimatycznych i kulturowych. Obejmują one również różne rodzaje mokradeł, a mianowicie torfowiska, bagna, mokradła rzeczne, tereny zalewowe i mokradła nadbrzeżne.
Sposoby działania w ramach projektu WaterLANDS
Działania odtworzeniowe realizowane są w sześciu miejscach, tzw. Action Sites. Zdobyte doświadczenia stanowią podstawę przyszłej renaturyzacji terenów podmokłych. W tym celu WaterLANDS obejmuje 15 Knowledge Sites, które zostały zidentyfikowane jako przykłady udanej restytucji pod względem zaangażowania społeczeństwa, mechanizmów zarządzania, skutecznych zachęt finansowych czy też fizycznej restytucji siedlisk i usług ekosystemowych.
Zespoły projektowe współpracują ze sobą w myśl idei współtworzenia (ang. co-creation), aby zapewnić odporność i zdrowie zarówno siedlisk podmokłych, jak i społeczności, które na nich polegają. To przyjęty sposób współpracy międzysektorowej i interdyscyplinarnej wdrażany w działaniach odtworzeniowych terenów podmokłych objętych projektem (Action Sites).
Doświadczenia i wyniki projektu przyczynią się do pokonywania barier w stosowaniu rozwiązań dla zwiększenia skali odtwarzania mokradeł w Europie, nie tylko ekologicznych, ale i społecznych, finansowych i związanych z zarządzaniem – mówi dr McGuinness.
Rolą nominowanego do nagrody Centrum Ochrony Mokradeł jest dostarczenie wiedzy i doświadczeń. Obszarami, z których pochodzą te informacje, są okolice Warszawy (Knowledge Site – Wetlands around Warsaw): Bagno Całowanie położone w Mazowieckim Parku Krajobrazowym oraz bagna w Kampinoskim Parku Narodowym. Krajowym partnerem Centrum Ochrony Mokradeł w tym projekcie jest Kampinoski Park Narodowy, który równolegle realizuje projekty: LIFE Kampinos WetLIFE i MERLIN – projekt finansowany również ze środków Horyzont 2020. Partnerstwo to wspiera synergiczne działania poprawy uwilgotnienia bagien w realizowanych projektach na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego.
Centrum Ochrony Mokradeł posiada ponad dwudziestoletnie doświadczenie w działalności na rzecz ochrony przyrody, w szczególności w ochronie i restytucji mokradeł. W tym okresie Stowarzyszenie zrealizowało wiele projektów o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Jego działalność obejmuje podnoszenie świadomości i działania edukacyjne, monitorowanie stanu mokradeł w Polsce i konsultowanie polityk rządowych w zakresie wpływu na tereny podmokłe oraz czynną ochronę na obszarach cennych przyrodniczo. Od 19 lat Centrum Ochrony Mokradeł organizuje coroczne obchody Światowego Dnia Mokradeł w formie całodniowej konferencji, wycieczek terenowych, wystąpień w mediach itp. Od 2015 r. jest członkiem Koalicji Ratujmy Rzeki, której celem jest ochrona polskich rzek, a od 2013 r. członkiem-założycielem Wetlands International – European Association.
Najnowszą inicjatywą Centrum Ochrony Mokradeł jest zawiązanie „Paktu dla Mokradeł”, do którego doszło w dniach 5 – 7 lutego 2023 r. podczas konferencji mającej na celu edukację i wymianę informacji, a także sieciowanie i polepszenie współpracy na rzecz ochrony mokradeł. Kontynuacją zawiązanego Paktu jest m.in. organizacja pierwszej Letniej Szkoły Bagiennej, jaka odbyła się pierwszej połowie lipca bieżącego roku.
