Woda i moda. O trudnych wyborach i łatwych decyzjach

Czy moda może być odpowiedzialna za wodę? Oczywiście, że tak. Aż ¹/₅ odprowadzanych ścieków przemysłowych na świecie pochodzi z produkcji odzieży. Powszechną praktyką jest to, że trafiają do rzek bez jakiegokolwiek oczyszczenia. Odpowiadają za to nie tylko producenci odzieży, ale także niechęć do egzekwowania prawa w krajach takich jak Chiny czy Bangladesz. Kolorowe, odrażające i rakotwórcze strumienie płyną setki kilometrów, niszcząc życie w rzekach i poza nimi, a ludzie cierpią z powodu braku dostępu do czystej wody pitnej. Tak wygląda dzisiaj społeczna odpowiedzialność światowego biznesu modowego. Czy kryzys wodny i ryzyko inwestycyjne coś zmienią?

Chyba żartujesz, przecież jest promocja – komentuje nastolatka, szturchając koleżankę, która nie może się zdecydować, czy kupić jeden czy dwa T-shirty. – Zobacz, dostaniesz dwa za cenę jednego. Tamta próbuje oponować: Ale mi nie są potrzebne dwa. Poza tym przyszłam po spodnie. Ten dialog przedstawicielek pokolenia Z nie jest wyjątkowy, jest zwyczajny. Ileż to razy, patrząc na promocyjne ceny, skusiliśmy się na coś, czego nie potrzebowaliśmy.

Muszę przyznać, iż pomimo mojej świadomości wszechogarniającego konsumpcjonizmu i wpływu procesów przemysłowych na ekosystemy naturalne, zatrzymałam się na dłuższą chwilę przy problemie mody i wody dopiero teraz. Od razu zadałam sobie pytanie, dlaczego. Odpowiedź jest prosta – bliższa ciału koszula. Przecież Polska to nie zagłębie modowe. Jednak w tym przypadku szersze spojrzenie na problem jest niezbędne – zmierzenie się z konsekwencjami zmiany klimatu, suszy czy migracji południa globu na północ, daje już pełniejszy obraz, mało modny i mniej barwny.

Kolorowa szafa – kolorowa rzeka

Mijający sezon jesień-zima podobno nie był zaskakujący. Magazyny modowe wskazywały jako pożądane odcienie beżu – od zimnego po ciepłe, piaskowe barwy. Wiosna 2024 ma przynieść modę na nieco odważniejsze kolory – czerwień, róż, karmel. Niestety spora część osób kieruje się właśnie takimi wskazówkami, do których dochodzą jeszcze wytyczne dotyczące fasonów i dodatków. Jeśli czegoś nie mam, to kupię. To, co posiadamy w szafie, zazwyczaj wyrzucamy (na świcie co roku około 92 mln t ubrań), rzadziej sprzedajemy czy oddajemy do ponownego użytku.

Niestety większość kupowanej odzieży to tzw. fast fashion czyli szybka moda. Moja definicja, po przeczytaniu szeregu publikacji o skali tego zjawiska, brzmi: wyprodukować jak najtaniej, sprzedać jak najwięcej, zatruć – nieważne kogo i co. Raporty klimatyczne podają, że przemysł odzieżowy odpowiada za 10 proc. globalnej emisji gazów cieplarnianych oraz 20 proc. światowego zanieczyszczenia wód.

Raport Quantis International informuje, że mamy do czynienia z trzema głównymi czynnikami, które wpływają na zasoby: barwienie i wykańczanie ubrań – 36 proc., przygotowanie przędzy – 28 proc. oraz produkcja włókien 15 proc. Bez wiedzy eksperckiej można sobie wyobrazić, iż każdy sezon modowy to nowe kolekcje i kolory, a tym samym nowe pigmenty, barwniki i chemikalia odprowadzane do rzek. Co prawda cieki posiadają zdolność do samooczyszczania, ale w takim wypadku nie mówimy już o rzece, a raczej o korycie, w którym płynie ściek.

Interes kwitnie, środowisko niekoniecznie

W przypadku fast fashion duży popyt oznacza duży zysk. Interes kwitnie, tak jak spływające kolorami zanieczyszczone rzeki. Na świecie sprzedawanych jest co roku około 80 mld ubrań, czyli na każdego z nas przypada jakieś 10 sztuk. Nie wspominając już o odzieży, która została wyprodukowana i nie sprzedana. Z jednej strony, wydaje się oczywiste, iż gospodarka, która definiuje sukces poprzez szybki wzrost, nie widzi potrzeby promowania trendu slow fashion i ograniczenia zużycia zasobów, z drugiej, chce pokazać swoją prośrodowiskową stronę, więc jesteśmy karmieni modowymi raportami CSR, które – co warto dodać – są dobrowolne i nie podlegają w tej chwili żadnej weryfikacji.

W związku z niezaprzeczalnością szkód, jakie koncerny modowe wyrządzają środowisku, nie dziwi, że bronią dostępu do twardych danych o zużyciu wody i odprowadzaniu ścieków. Niejednokrotnie są punktowane przez działaczy i organizacje pozarządowe za matactwa lub ładniej ujmując – nieujawnianie faktów. Z tego powodu konsumenci szybkiej mody również nie do końca zdają sobie sprawę, jaki wpływ mają ich wybory na wodę, środowisko i klimat.

Jak wskazuje Greenpeace w jednej ze swoich publikacji, do najczęstszych przewinień marek modowych należą:

• mylące dla klientów oznakowania, w tym fałszywe certyfikaty;
• brak informacji o pełnym łańcuchu produkcyjnym;
• brak pełnej informacji o zużyciu zasobów w raportach CRS;
• brak prób zatrzymania wzrostu produkcji na masową skalę;
• wprowadzające w błąd informacje o obiegach zamkniętych procesu produkcyjnego, dotyczące wykorzystania poliestru z recyklingu plastikowych butelek;
• nadużywanie w komunikacji skierowanej do konsumentów określeń o odpowiedzialności i zrównoważonej produkcji;
• promocja tkanin, które nie nadają się do recyklingu;
• poleganie na zdyskredytowanych narzędziach pomiarowych do opisywania wpływu na środowisko materiałów zastosowanych w danym produkcie;
• informowanie konsumentów o dokonaniu zmian w procesie produkcji, ale odbywających się na małą skalę, a modyfikacji wymaga cały proces.

Odpowiedź inwestorów na kryzys wodny

Wodochłonność przemysłu modowego jest ogromna – rocznie pobieranych jest na ten cel prawie 80 mld m³ wody, co stawia go na drugim miejscu wśród innych branż na świecie. Te liczby przerażają, zwłaszcza jeśli przyjrzymy się śladowi wodnemu pojedynczych produktów, dla przykładu: jeden T-shirt – 2,7 tys. l; para jeansów – 10 tys. l. Czy strategiczni inwestorzy branży modowej reagują na pogłębiający się kryzys wodny? Czy słowo zrównoważony znaczy cokolwiek dla przemysłu odzieżowego? Z odpowiedzią na to pytanie przychodzą wyniki najnowszego raportu Planet Tracker Exposing water risk, który ukazał się w styczniu tego roku.

Autorzy przeanalizowali aż 3,9 tys. dokumentów, które opublikowało 29 wiodących marek modowych świata, w tym znane w Polsce: Adidas, H&M, Nike, Zalando, GAP czy Victoria’s Secret. Celem raportu było zbadanie, w jaki sposób zarządzają one ryzykiem związanym z wodą. Konkluzja jest dość przygnębiająca – aż 90 proc. analizowanych dokumentów, tj. raportów rocznych, raportów o zrównoważonym rozwoju czy transkrypcji spotkań inwestorów, nie wspominało nic o takim ryzyku. Niewątpliwie świadczy to o znacznej luce w praktykach ujawniania informacji przez modowych gigantów. Należy jednak wspomnieć także o tych, którzy znaleźli się w mniejszości, zauważając ryzyko związane z wodą. W okresie od 2018 r. do 2022 r. wzmianki o tych zagrożeniach pojawiały się częściej nastąpił wzrost od 2 tys. do 9 tys.

W wielu częściach świata dostępność wody jest coraz bardziej zagrożona ze względu na zmianę klimatu, nieefektywne jej wykorzystanie i nieoczyszczone usuwanie. Może to zagrozić produkcji tekstyliów w kluczowych regionach, zakłócając łańcuchy dostaw – ostrzega Richard Wielechowski z Planet Tracker.

Nieujawnianie informacji o ryzyku związanym z wodą naraża zarówno inwestorów jak i instytucje finansowe na podejmowanie błędnych decyzji w oparciu o niepełne dane. Autorzy raportu postulują o uwzględnianie ryzyka wodnego w decyzjach inwestycyjnych, wzywając instytucje finansowe do rozważenia jego potencjalnego wpływu na łańcuchy dostaw i ceny detaliczne.

Podążanie za modą czy za wodą?

Przeglądając daty publikacji dotyczących oddziaływania przemysłu modowego na środowisko, mam wrażenie, że ukazują się falami. Taka sinusoida nie służy ochronie wód – temat powinien być poruszany regularnie, jakbyśmy chcieli płynąć w sztafecie. Przekazywany od redakcji do redakcji, od dyskusji do dyskusji, od działania do działania, aby utrzymywać ciągłe zainteresowanie i wzbudzać refleksję podczas konsumenckich wyborów.

Prosta odpowiedź, która nasunęła mi się sama w reakcji na pytanie: co ja mogę zrobić? Jeśli stoję przed trudnym wyborem, powinnam podjąć łatwą decyzję – nie kupuję, chronię wodę i życie setek tysięcy ludzi.

Kiedy kończyłam pisać ten artykuł, otrzymałam sms-a o treści: Zapraszamy na wyprzedaż -50 proc. na całą kolekcję JZ’23… Usunęłam, nie doczytawszy do końca.