English
Tętno, saturacja i temperatura to najważniejsze parametry życiowe człowieka. Wiemy o tym wszyscy od czasów pandemii, gdy z maniakalnym uporem, kierowani strachem o życie swoje i najbliższych, mierzyliśmy je niejednokrotnie. A czy zastanawialiśmy się kiedykolwiek, w jakiej kondycji są parametry życiowe Ziemi? Pojawiliśmy się na tej planecie zaledwie przed 200 tys. lat, co w porównaniu do czasu jej istnienia, szacowanego na 4,6 mld, jest tylko chwilą. Przez tę chwilę zdołaliśmy doprowadzić Ziemię do stanu agonalnego. Czy gdy nasza planeta umiera, my żyjemy chwilą, nie myśląc o przyszłości? Najnowszy raport klimatyczny mówi o niezbadanym terytorium, na które wkraczamy w wyniku tych zmian.
Rekordy wszechczasów
Mijający rok dostarczył nam nie tylko wrażeń i emocji politycznych, ale niestety także szeregu doniesień o ekstremalnych zjawiskach pogodowych i rekordowych temperaturach w Polsce i na świecie. Wyliczanie można zacząć od Kanady, gdzie od marca do czerwca odnotowano historycznie wysoką liczbę pożarów. Niestety na tym się nie zakończyło. Do października włącznie, ogień objął powierzchnię ok 185 tys. km2. Co stanowi ponad 6 razy więcej niż średnia z lat poprzednich.
Lato w Europie pod tym względem było równie niebezpieczne. Szczególnie w lipcu, kiedy kraje regionu Morza Śródziemnego zmagały się z niszczycielskimi pożarami wzmaganymi przez silne wiatry. Według EFFIS w 2023 r. spłonęło w Europie ponad 740 tys. ha ziemi. Gdyby nie rekordowe upały, skutki w postaci pożarów nie byłyby tak poważne. Od lipca do października temperatury biły kolejne rekordy, zapisując dni i miesiące jako najcieplejsze w historii Ziemi.
Nieprzepuszczalne powierzchnie i wyschnięte połacie ziemi sprzyjały fatalnym w skutkach powodziom, z którymi walczono na całym świecie: od bliskich nam Włoch, Słowenii czy Grecji, przez Libię, Stany Zjednoczone, Emiraty Arabskie, a w ostatnich dniach nawet wyspy Karaibskie. Żywioł nie tylko spowodował ogromne straty materialne, ale zebrał także śmiertelne żniwo. Do spektakularnego wzrostu temperatur i globalnych anomalii prawdopodobnie przyczyniło się naturalne zjawisko El Niño, jednak spotęgowane skutkami zmiany klimatu. Dzisiaj już wiemy, że przez około 1/3 bieżącego roku średnia globalna temperatura była co najmniej o 1,5°C wyższa w porównaniu z okresem przedindustrialnym. Tempo wzrostu temperatury zaskoczyło wszystkich.
Na ratunek Ziemi. Porozumienie paryskie
Głównym celem Porozumienia paryskiego, które przyjęła większość krajów świata w grudniu 2015 r., było podjęcie działań na rzecz ograniczenia długoterminowego wzrostu temperatury na świecie i dążenie do utrzymania go poniżej 1,5°C w stosunku do poziomu przedindustrialnego. Sam traktat, który podpisało 196 krajów, nie wskazywał dokładnie czasu, do którego należy się odnieść. Przyjmuje się, na podstawie publikacji naukowych, iż uzgodnione wówczas wartości dotyczyły różnicy pomiędzy obecnymi średnimi temperaturami na świecie a średnią z okresu 1850-1900, czyli przed epoką powszechnego wykorzystania paliw kopalnych. W tym okresie średnia temperatura oscylowała wokół 13,5°C. Istotną rolę w analizie skutków globalnego ocieplenia, w powiązaniu ze ścieżkami globalnej emisji, odegrało IPPC, przygotowując specjalny raport, który został zaktualizowany w tym roku.
Jednak, jak w nim podkreślono, nawet utrzymanie wartości poniżej poziomu 1,5°C nie gwarantuje uniknięcia skutków globalnego ocieplenia. Czy Porozumienie paryskie to kolejny sukces na papierze? Z pewnością deklaracje i ambicje były ukierunkowane właściwie, jednak – jak pokazują najnowsze dane – żadne z państw nie dotrzymało tempa spodziewanych działań i oczekiwanego w związku z nimi spadku globalnej emisji CO2. Niemniej w krajach UE widać wyraźny trend malejący, co świadczy o odchodzeniu od spalania węgla. Coraz powszechniej głoszona dekarbonizacja i wycofanie inwestycji finansowych z sektora węglowego wydaje się jedyną drogą do osiągnięcia znaczących rezultatów tego międzynarodowego porozumienia.
Raport klimatyczny
Inspiracją do napisania tego artykułu była publikacja raportu klimatycznego na 2023 r., który ukazał się niedawno w periodyku „BioScience”. Z najnowszej publikacji międzynarodowego zespołu naukowców dowiadujemy się, że Ziemia umiera, a jej parametry życiowe uległy znacznemu pogorszeniu w ostatnich latach. Statystyki pokazują, że spośród 35 analizowanych zmiennych, aż 20 jest na rekordowo ekstremalnym poziomie (poniższa tabela). Szereg z nich odnosi się do zasobów wody na Ziemi i na tych w komentarzu poniżej skupiłam swoją uwagę.
| Zmienna | Typ | Lata | Rok | Wartość | Zmiana | Ranga |
| Populacja ludzka (mld osób) | roczne | 74 | 2023 | 8,05 | 0,0702 | 1 |
| Współczynnik dzietności (urodzenia na kobietę) | roczne | 62 | 2021 | 2,27 | -0,0265 | 62 |
| Zwierzęta przeżuwające (mld osobników) | roczne | 61 | 2021 | 4,13 | 0,0255 | 1 |
| Produkcja mięsa (mieszkaniec/kg/rok) | roczne | 61 | 2021 | 45,2 | 1,41 | 1 |
| Światowe PKB (w bln USD/rok) | roczne | 64 | 2023 | 92,3 | 2,54 | 1 |
| Globalna utrata pokrywy drzewnej (mln ha/rok) | roczne | 22 | 2022 | 22,8 | -2,45 | 9 |
| Utrata lasów amazońskich w Brazylii (mln ha/rok) | roczne | 35 | 2022 | 1,16 | -0,147 | 22 |
| Zużycie węgla (EJ/rok) | roczne | 58 | 2022 | 161 | 1,04 | 2 |
| Zużycie oleju (EJ/rok) | roczne | 58 | 2022 | 191 | 5,83 | 3 |
| Zużycie gazu (EJ/rok) | roczne | 58 | 2022 | 142 | -4,52 | 2 |
| Zużycie energii słonecznej/wiatrowej (EJ/rok) | roczne | 58 | 2022 | 32,2 | 4,72 | 1 |
| Transport lotniczy (mld przewiezionych pasażerów/rok) | roczne | 49 | 2021 | 2,28 | 0,508 | 11 |
| Całkowite sprzedane aktywa instytucjonalne (bln USD) | roczne | 11 | 2022 | 29,3 | 0,3 | 1 |
| Emisje CO2 (GT ekwiwalentu/rok) | roczne | 33 | 2022 | 39,3 | 0,3 | 1 |
| Emisje CO2 na mieszkańca (t ekwiwalentu/rok) | roczne | 33 | 2022 | 4,93 | -0,00314 | 15 |
| Emisje gazów cieplarnianych objęte ceną emisji CO2 (%) | roczne | 34 | 2023 | 23 | 0,69 | 1 |
| Cena emisji CO2 (USD/t) | roczne | 34 | 2023 | 22,9 | 0,714 | 9 |
| Dotacje do paliw kopalnych (mld USD/rok) | roczne | 13 | 2022 | 1100 | 566 | 1 |
| Rządy, które ogłosiły nadzwyczajny stan klimatyczny | roczne | 7 | 2022 | 2330 | 86 | 1 |
| CO2 (części na mln) | półroczne | 45 | 2023,458 | 420 | 2,03 | 1 |
| CH4 (części na mld) | półroczne | 40 | 2023,375 | 1920 | 13,2 | 1 |
| N2O (części na mld) | półroczne | 46 | 2023,537 | 337 | 1,14 | 1 |
| Anomalia temperatury powierzchni (zmiana) (°C) | półroczne | 144 | 2023,537 | 1,03 | 0,124 | 3 |
| Nierównowaga energetyczna Ziemi (W/m2; średnia krocząca z 12 miesięcy) | półroczne | 23 | 2023,452 | 1,73 | 0,187 | 1 |
| Zmiana zawartości ciepła w oceanie (1022 J) | roczne | 18 | 2022 | 28,2 | 0,912 | 1 |
| Kwasowość oceanu (pH) | półroczne | 34 | 2021,926 | 8,05 | -0,0211 | 34 |
| Zmiana poziomu morza w stosunku do średniej z 20 lat (mm) | półroczne | 31 | 2023,391 | 57,1 | 3,77 | 1 |
| Minimalna ilość lodu morskiego w Arktyce (w mln km2) | roczne | 44 | 2022 | 4,67 | -0,05 | 34 |
| Zmiana masy lodu na Grenlandii (GT) | półroczne | 22 | 2023,45 | -5270 | -167 | 22 |
| Zmiana masy lodu na Antarktydzie (GT) | półroczne | 22 | 2023,45 | -2330 | 175 | 18 |
| Zmiana grubości lodowca (m ekwiwalentu wody) | roczne | 73 | 2022 | -26,7 | -1,18 | 73 |
| Powierzchnia spalona w Stanach Zjednoczonych (mln ha/rok) | roczne | 40 | 2022 | 3,07 | 0,183 | 11 |
| Globalna utrata pokrywy drzewnej w wyniku pożarów (mln ha/rok) | roczne | 22 | 2022 | 6,72 | -2,62 | 8 |
| Miliardowe w stratach powodzie w Stanach Zjednoczonych (zdarzenia/rok) | roczne | 43 | 2022 | 1 | -1 | 25 |
| Dni wyjątkowo upalne w stosunku do lat 1961-1990 (% dni/rok) | roczne | 72 | 2022 | 18,5 | -0,65 | 3 |
Komentarz do tabeli: Kolumny tabeli pokazują nazwę zmiennej, częstotliwość aktualizacji, liczbę lat przechowywania danych, czas ostatniego punktu danych, bieżącą wartość zmiennej, zmianę w stosunku do poprzedniej wartości i rangę (gdzie 1 oznacza najwyższą dotychczasową wartość). Wartość, zmiana i ranga, w przypadku zmiennych występujących krócej niż 12 miesięcy, opierają się na danych bieżących od początku roku. Należy pamiętać, że zmienne przedziały czasowe (liczba lat) różnią się znacznie w zależności od źródła. Zmienne ustanawiające rekordy wszechczasów zaznaczone zostały na czerwono.
Trzy wskaźniki: kwasowość oceanów, grubość lodowców oraz masa lodu Grenlandii spadły do rekordowo niskiego poziomu. O niebezpiecznym w skutkach topnieniu lodowców pisaliśmy w tym roku w „Wodnych Sprawach”. Równocześnie poziom mórz i oceanów stale wzrasta, akumulując coraz więcej ciepła. Ostatnie 10 lat było najcieplejszą dekadą w tym zakresie, a w 2022 r. odnotowano najwyższy światowy poziom morza w historii pomiarów.
Raport klimatyczny wskazuje na niepokojące skutki wzrostu zawartości ciepła i szybkiego wzrostu temperatury powierzchni morza w postaci utraty bioróżnorodności, wymierania raf koralowych czy wzrostu intensywności gwałtownych burz tropikalnych i huraganów. Autorzy badania wskazują również na mogące wystąpić zaburzenia w obserwowanej dotąd prawidłowości występowania opadów na Ziemi. Prawdopodobnie punkt krytyczny będzie miał miejsce w tym stuleciu, między 2025 a 2095 r., doprowadzając do poważnych uszczerbków w ekosystemach i zmniejszenia naturalnego pochłaniania CO2.
Wodna sprawiedliwość na Ziemi
Sprawiedliwość w dostępie do wody ani globalna odpowiedzialność za ten zasób nie istnieje. Dostęp do wody, nawet odrzucając zmiany w ilości czy jakości spowodowane działaniem człowieka, jest różny. Również wkład każdego z państw w zmianę klimatu, biorąc pod uwagę historyczne uwarunkowania, jest inny. Nierównomierny rozkład dostępnych zasobów oraz skutki zmiany klimatu nakładają się na siebie w sposób nieproporcjonalny, dotykając najuboższych. Ponad 2 mld ludzi nie ma dostępu do bezpiecznej do spożycia wody. Co 20 sekund, z powodu braku wody pitnej, umiera na świecie dziecko.
Ekstremalne zjawiska pogodowe, tj. susze, powodzie czy huragany, zabiły w tym roku ponad 62 tys. osób. Od wody zależy bardzo wiele. Jej brak często skutkuje niedoborami żywności, a produktywność rolnictwa spada. Trzeba zdawać sobie sprawę z faktu, iż społeczności, a nawet państwa dotknięte tymi zjawiskami, nie mają w większości żadnego wpływu na emisję zanieczyszczeń czy decyzje polityczne. Skutki zatem dotykają w dużej mierze niewinnych.
Raport klimatyczny – wnioski
Publikacja przedstawia szereg postulatów i wniosków z przeprowadzonych analiz. Poniżej te warte uwagi:
- Skutki globalnego ocieplenia będą coraz bardziej dotkliwe, ale z uwagi na brak wystarczających badań – niemożliwe w tej chwili do sparametryzowania.
- Szacuje się, że do końca stulecia w wyniku zmiany klimatu od 3 do 6 mld osób (czyli nawet połowa światowej populacji), może znaleźć się poza terytorium nadającym się do zamieszkania.
- Warunki w dużych regionach świata staną się bardzo niebezpieczne i potencjalnie nie do opanowania przy oczekiwanym ociepleniu o 2,6°C w ciągu stulecia. Może mieć to miejsce, nawet jeśli zostaną spełnione zobowiązania w zakresie redukcji emisji zawarte w Porozumieniu paryskim.
- Potrzebne jest wdrażanie polityk, które skupiają się na kwestiach przekraczania limitów zasobów dostępnych na Ziemi.
- Niezbędne jest ograniczenie nadmiernej konsumpcji zasobów, stosowanie obiegów zamkniętych, recykling oraz nadanie priorytetu zrównoważonemu rozwojowi.
- Sprawiedliwość klimatyczna oraz sprawiedliwy podział kosztów i korzyści działań klimatycznych to kolejny postulat, szczególnie istotny w przypadku społeczności bezbronnych.
- Ważną kwestią pozostaje ustabilizowanie populacji ludzkiej poprzez dobrowolne planowanie rodziny oraz wspieranie edukacji kobiet.
- Ostrzega się przed potencjalnym załamaniem społeczno-gospodarczym na świecie jako efekcie występowania zjawisk ekstremalnych, w tym konfliktów geopolitycznych.
Doskonałe podsumowanie podaje nam raport klimatyczny:
„Ponieważ wkrótce przekroczymy wyznaczony w Porozumieniu paryskim docelowy poziom 1,5°C, nie można przecenić znaczenia natychmiastowego ograniczenia zużycia paliw kopalnych i zapobiegania dalszemu wzrostowi globalnego ocieplenia. Zamiast skupiać się wyłącznie na redukcji emisji CO2 i zmianie klimatu, należy zająć się podstawową kwestią nieprzekraczania limitów dostępnych zasobów, co da nam największe szanse na sprostanie wyzwaniom w dłuższej perspektywie. To jest moment, aby dokonać głębokich zmian w sposobie życia na Ziemi. Musimy działać z niezachwianą odwagą i determinacją, aby zainicjować zmiany, które przetrwają próbę czasu.”
