English
Dzisiaj NIK zaprezentował wyniki kontroli działań Wód Polskich pod kątem ochrony przeciwpowodziowej na Żuławach. W ocenie Najwyższej Izby Kontroli, pomimo że działania Wód Polskich przyczyniły się do wzrostu efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej, to poziom jego skuteczności nadal jest niewystarczający. Według oceny Izby brakuje odpowiednich inwestycji, co zwiększa ryzyko katastrofy na terenie Żuław i aglomeracji Gdańska. Problemem są również bobry. Dlaczego?
Żuławy Wiślane
Żuławy Wiślane są częścią Pobrzeża Gdańskiego i zajmują obszar deltowy Wisły, zlokalizowany między Mierzeją Wiślaną na północy, Wzniesieniami Elbląskimi na wschodzie oraz Pojezierzami Kaszubskim i Iławskim od strony zachodniej i południowej. Administracyjnie teren Żuław położony jest na obszarze województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Delta Wisły wraz z Żuławami zajmuje niespełna 1 proc. powierzchni kraju. Dlaczego zatem ich ochrona przed powodzią jest tak istotna? O unikalności tego obszaru świadczy jego depresyjne i przydepresyjne położenie oraz silnie zmieniona, m.in. poprzez budowę obwałowań i szeregu przepompowni, sieć hydrograficzna. Zaprzestanie odwadniania Żuław grozi zalaniem części terenów i ogromnymi stratami gospodarczymi. Ponadto wysoka woda na Wiśle jest cyklicznie powtarzającym się, naturalnym stanem, w wyniku czego przynajmniej raz w roku ogłaszany jest alarm powodziowy.
Zagrożenie ze strony Rosji
Podczas dzisiejszej konferencji prasowej NIK poruszona została kwestia bezpieczeństwa Żuław w związku z położeniem przy granicy z Rosją i konieczności ochrony infrastruktury krytycznej tego terenu. Nietrudno wyobrazić sobie powtórkę z katastrofy zapory w Nowej Kachowce w Ukrainie. Podkreślić należy, iż na Żuławach działają kluczowe dla regionu Dolnej Wisły zakłady przemysłowe – m.in. Rafineria w Gdańsku Grupy PKN Orlen, Grupa Azoty Fosfory Sp. z o.o. czy Zakłady Alstom Power. Żuławy to także region intensywnie wykorzystywany rolniczo (z powodu żyznych gleb) oraz turystycznie: Zamek Krzyżacki w Malborku, Główne i Dolne Miasto w Gdańsku, Stare Miasto i Wyspa Spichrzów w Elblągu przyciągają licznych zwiedzających.
Dlaczego, według NIK, bobry przeszkadzają w ochronie regionu przed powodzią?
Populacja bobra europejskiego w Polsce wzrosła ponad pięciokrotnie od 2020 r. i liczy około 150 tys. osobników (2023 r.). Lokalny, a nawet regionalny wpływ tych zwierząt na zmiany stosunków wodnych jest coraz większy. Tamy bobrowe blokują i spowalniają ruch wody, przyczyniając się do powstawania zbiorników i rozlewisk o zwiększonej retencji wód, osadów i składników odżywczych. Spowalniają w ten sposób przepływ, regulują warunki hydrologiczne, magazynując zasoby w okresach stanów wysokich oraz uwalniając je w czasie suszy. Te pożyteczne dla przyrody zwierzęta, próbując radzić sobie z mocno zabudowanym powodziowo terenem, dopuszczają się dewastacji.
Według raportu NIK istotnym problemem do rozwiązania pozostaje rosnąca populacja tego gatunku, który niszczy infrastrukturę̨ przeciwpowodziową na Żuławach. Na likwidację nor w wałach przeciwpowodziowych oraz tam zbudowanych przez te zwierzęta wydano w badanym okresie łącznie prawie 9 mln zł. Obowiązywało wówczas 17 zarządzeń i decyzji RDOŚ z Elbląga i Gdańska, które zezwalały na określone czynności w stosunku do bobra europejskiego na Żuławach, polegające m.in. na umyślnym płoszeniu lub niepokojeniu osobników tego gatunku, całkowitym niszczeniu lub usuwaniu nor powstałych poprzez jego bytowanie oraz niszczeniu siedlisk lub ostoi będących obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji i żerowania.
Wnioski z kontroli NIK
NIK stwierdził w podsumowaniu, iż poprawa efektywności ochrony przeciwpowodziowej na Żuławach została osiągnięta dzięki realizacji kluczowych inwestycji. W wyniku tych działań flota lodołamaczy na Dolnej Wiśle została wzmocniona o cztery nowe jednostki, co zwiększyło zimową ochronę przed powodziami zatorowymi. Poprawie uległo również zabezpieczenie przed powodzią sztormową w rejonie Zalewu Wiślanego, w tym w Nowym Dworze Gdańskim, poprzez instalację nowych wrót przeciwsztormowych oraz odbudowę 19 ostróg na Wiśle. Mimo tych inwestycji, ryzyko powodziowe nadal istnieje, szczególnie w kontekście braku finansowania dla 89 z 95 projektów ochrony przeciwpowodziowej na łączną sumę przekraczającą 1 mld zł.
Zaniechanie realizacji tych działań, w tym odbudowy ostróg, może nasilić zagrożenie powodziowe. Ponadto stwierdzono, iż Zarządy Zlewni efektywnie zarządzały utrzymaniem infrastruktury wodnej, zapewniając jej dobry stan techniczny. Najwyższa Izba Kontroli skrytykowała m.in. brak kontroli stanu technicznego ostróg na Żuławach oraz eksploatację stacji pomp bez odpowiednich pozwoleń. Wody Polskie podjęły kroki w celu zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej na Żuławach z uwzględnieniem korzystnych warunków klimatycznych, które obniżyły potrzebę interwencji lodołamaczy. Zadania RZGW w zakresie kształtowania zagospodarowania przestrzennego obszarów szczególnego zagrożenia powodziowego były wykonywane prawidłowo.
Marian Banaś, Prezes NIK, tak podsumowuje kontrolę:
Ochrona powodziowa Żuław Wiślanych prowadzona jest na coraz większą skalę, ale region ten nadal nie jest bezpieczny. Wiele kluczowych inwestycji czeka na realizację, a ich wstrzymanie związane jest z brakiem funduszy. Przyznane limity powodują, że podejmowane są te działania, na które wystarcza pieniędzy, a nie te, które są najpilniejsze. Tymczasem brak inwestycji zwiększa ryzyko wystąpienia katastrofy na terenie Żuław i aglomeracji Gdańska. Odrębnym problemem są coraz liczniejsze na tym obszarze siedliska objętych ochroną gatunkową bobrów europejskich, niszczących infrastrukturę przeciwpowodziową. Izba wnioskuje o wzmożenie wysiłków na rzecz eliminacji obecnych i przyszłych szkód przy zachowaniu statusu ochronnego tych zwierząt.
Zalecenia NIK
Najwyższa Izba Kontroli wnosi do Ministra Infrastruktury o:
- podjęcie skutecznych działań́ w celu ograniczenia ryzyka powodziowego na Żuławach, m.in. poprzez zapewnienie Wodom Polskim środków finansowych na realizację najistotniejszych zadań;
- wdrożenie skutecznych rozwiązań́ w ramach współdziałania z Ministrem Klimatu i Środowiska w celu zmniejszenia rozmiarów szkód wyrządzanych przez bobry europejskie w infrastrukturze przeciwpowodziowej Żuław, z zachowaniem ochrony tego gatunku;
natomiast do Wód Polskich o:
- kontynuowanie działań mających na celu niezwłoczne złożenie do właściwych wojewodów wniosków o przyjęcie planów utrzymania wód obejmujących swoim zakresem obszar Żuław;
- wzmocnienie nadzoru nad działalnością̨ terenowych jednostek organizacyjnych Wód Polskich, odpowiedzialnych bezpośrednio za ochronę przeciwpowodziową Żuław, w zakresie wymogu posiadania aktualnych pozwoleń wodnoprawnych na szczególne korzystanie z wód.
