Utonąć w procedurach. O planowaniu w gospodarce wodnej

Planowanie jest nieodłącznym elementem naszej codzienności. Czasem jest procesem złożonym, a czasem dotyczy nieskomplikowanych, ukierunkowanych działań – zakupów, wakacji, rozwoju zawodowego itp. Wychodząc z tej prostej definicji – planowanie to proces ustalania celów oraz odpowiednich działań, aby te cele osiągnąć.

Jak planujemy w gospodarce wodnej?

W gospodarce wodnej planowanie odbywa się przede wszystkim w oparciu o zapisy ustawy Prawo wodne. Konieczność opracowania oraz publikacji najważniejszych dokumentów planistycznych wynika właśnie z tej ustawy. Dlaczego zatem mówimy o złożoności tego procesu? Istotnym czynnikiem warunkującym treść Prawa wodnego jest konieczność zaimplementowania do tego aktu zapisów poszczególnych dyrektyw UE dotyczących wody. A jest ich sporo, biorąc pod uwagę, iż ustawa dotyczy kompleksowego zarządzania gospodarką wodną, ale także szeregu aspektów w zakresie ochrony ilości i jakości wód w Polsce.

Ustawa Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi do niej (rozporządzeniami) liczy ponad 800 stron, co daje kilka tomów wielkości przeciętnej książki. Każdy z zapisów wnosi istotne uwarunkowania dla naszego funkcjonowania, z czego nie do końca zdajemy sobie sprawę. Jak zmieniały się losy tego aktu prawnego pisaliśmy z okazji stulecia  jego ustanowienia w Polsce. Zatem proces planowania w gospodarce wodnej jest złożony, wielowątkowy, wzajemnie przenikający się i oparty o szereg dokumentów planistycznych i programowych.

Najważniejszy dokument planistyczny

Do najistotniejszych dokumentów planistycznych w gospodarce wodnej należą plany gospodarowania wodami (PGW). Zapisy ustawy Prawo wodne w tym zakresie wdrażają Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). PGW w Polsce obowiązują od 2011 r. Przez te 12 lat aktualizowano je dwukrotnie, przy czym druga aktualizacja powinna wejść w życie 23 marca 2023 r.

Dlaczego PGW są tak istotne? W tych dokumentach zawarte są informacje dotyczące m.in.:

• jednolitych części wód powierzchniowych, podziemnych, jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych;
• celów środowiskowych, ustalonych dla wszystkich ww. jednolitych części wód oraz obszarów chronionych zależnych od wód;
• odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych;
• działań podstawowych i uzupełniających, które powinny zostać zrealizowane dla osiągnięcia celów środowiskowych.

Istotność zapisów PGW nie jest wyłącznie kwestią świadomości w zakresie potrzeby ochrony wód, ale warunkuje funkcjonowanie społeczne i gospodarcze w wielu obszarach. To, czy pozyskamy zgodę wodnoprawną na realizację zaplanowanego działania/inwestycji, będzie zależało m.in. od tego, czy i jak nasze plany wpłyną na cele środowiskowe ustalone dla jednolitych części wód. To, czy otrzymamy dofinansowanie z UE na realizację naszych zamierzeń również będzie miało związek z uwarunkowaniami wynikającymi z PGW – czy nasza inwestycja będzie wpływała na cele środowiskowe, a jeśli tak, to czy otrzyma odstępstwo, które umożliwi realizację pod pewnymi warunkami. Głośna w ostatnich miesiącach Taksonomia UE również warunkuje realizację przedsięwzięć w oparciu o zasadę – nie czyń poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych, tzw. DNSH (ang. Do No Significant Harm). A gdzie znajdziemy te cele dla wód? Właśnie w obowiązujących PGW.

Instytucją odpowiedzialną za opracowanie PGW są Wody Polskie.

Co jeszcze planujemy?

W zakresie planowania w gospodarce wodnej, w ustawie Prawo wodne, znajdziemy również inne istotne dokumenty – plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP). Powstają one w oparciu o zaimplementowane do naszej ustawy zapisy dyrektywy powodziowej. W nich znajdziemy cele zarządzania ryzykiem powodziowym oraz katalog działań służących ich osiągnięciu. O tym, jak powstają PZRP, co dla nas oznaczają oraz gdzie możemy sprawdzić, czy grozi nam powódź, piszemy w tym wydaniu „Wodnych Spraw”, w artykule pt. „Powódź – czym jest i czy mi zagraża?” Za opracowanie PZRP, podobnie jak w przypadku PGW, odpowiadają Wody Polskie.

Innym dokumentem, zawierającym zasady ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, tym razem przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, jest program azotanowy, którego pełna nazwa brzmi „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. Za zapisami tego programu również stoją wytyczne dyrektywne, w tym przypadku tzw. dyrektywa azotanowa. Instytucją odpowiedzialną za opracowanie i przegląd programu azotanowego, opublikowanego w formie rozporządzenia Rady Ministrów, jest obecnie Ministerstwo Infrastruktury. Program azotanowy warunkuje szereg działań w gospodarstwach rolnych – od warunków przechowywania nawozów naturalnych, poprzez terminy i dawki nawożenia azotem do sprawozdawczości z wykonanych prac. Najważniejsze informacje o programie azotanowym znajdziesz w publikacjach pt. „Zmiany w programie azotanowym” oraz „Wcześniejszy, wiosenny termin nawożenia”.

Wracając do podstawy opracowania PGW, czyli Ramowej Dyrektywy Wodnej, należy zauważyć, iż dopuszcza ona powstawanie krajowych planów i programów, dzięki którym jej zapisy będą wdrażane pełniej. W związku z powyższym, a także z uwagi na konieczność podejmowania działań adaptacyjnych wynikających ze zmiany klimatu, w Polsce powstały takie dokumenty jak Plan przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS) czy Program przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021 – 2027 z perspektywą do roku 2030 (PPNW). Oba dokumenty skupione są na działaniach związanych ze zwiększaniem retencji i łagodzeniem skutków suszy.

Czy mamy wpływ na planowanie w gospodarce wodnej?

Konsultacje społeczne dają nam możliwości uczestniczenia w procesie powstawania każdego z ww. dokumentów planistycznych. Warto zapamiętać, iż w przypadku największych dokumentów – planów gospodarowania wodami oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym – trwają one przynajmniej sześć miesięcy. To naprawę sporo czasu na to, aby zapoznać się z planami – odnaleźć interesujące nas zapisy, uczestniczyć w spotkaniach konsultacyjnych czy przekazać pisemnie nasze wątpliwości instytucji odpowiedzialnej za opracowanie dokumentu. Woda ma znaczenie, a Twój głos się liczy. Nie pozwólmy sobie utonąć w procedurach.